Als adem lucht wordt

Als adem lucht wordt, Paul Kalanithi, Hollands Diep, 234 blz., 19,99 euro.

Dubbelperspectief van arts én patiënt

bestel direct

Zijn korte leven lang zocht Paul Kalanithi naar de betekenis van het leven. Aanvankelijk door Engelse literatuur te studeren om na die studie ook een master wetenschapsfilosofie af te ronden. Pas daarna koos hij – afkomstig uit een artsengezin – voor geneeskunde, met als specialisatie neurochirurgie. Als hij na tien jaar op 36-jarige leeftijd op het punt staat deze opleiding af te ronden, wordt hij ziek: een gemetastaseerd longcarcinoom. Dit doet hem terugkeren naar taal en literatuur om zijn jongensdroom te vervullen: zijn ervaringen omzetten in een prachtig, nu postuum verschenen boek: Als adem lucht wordt.

Kalanithi weet alles van de anatomie en fysiologie van de rug en rugpijn ‘maar ik wist níet hoe het voelde’. Als hij op de Eerste Hulp zit, krijgt hij – als patiënt – het vermaarde zinnetje te horen ‘De dokter komt zo’, en hij beseft dat met die woorden de toekomst die hij zich had voorgesteld vervliegt.

Zijn keuze voor geneeskunde verklaart hij kernachtig: ‘Morele speculatie viel in het niet bij morele actie.’ Hij kiest dus voor de directe ervaring die het beroep arts kenmerkt. De morele missie van de geneeskunde heeft immers een ‘immense reikwijdte’. Behalve een onverdroten inzet hoort daar ook verantwoordelijkheidsgevoel bij. Hij beseft dat hij voor een hersenoperatie eerst de geest van de patiënt moet begrijpen, ‘zijn identiteit, zijn waarden, wat het leven de moeite waard maakte en welke schade het redelijk zou maken om dat leven tot een eind te laten komen’.

Zelden gaf een boek zo’n helder inzicht in het dubbelperspectief van arts en patiënt. ‘Hoe weinig begrijpen artsen van de hel die we een patiënt laten doorstaan.’ Want een ernstige ziekte is ‘niet levensveranderend maar levensverpletterend’. Daarbij zoekt de patiënt niet naar de wetenschappelijke kennis van een arts maar naar de ‘existentiële authenticiteit die ieder mens zelf moet zien te vinden’. Kalanithi is volstrekt open over de eigen fouten. ‘Perfectie zul je nooit bereiken’, zegt hij, maar een arts moet er in blijven geloven en er onvermoeibaar naar blijven streven. Inclusief de onvermijdelijke schuldgevoelens als het mislukt.

Kalanithi schrijft nuchter, bedachtzaam, niet-sentimenteel. Met zijn vrouw Lucy (internist) aan zijn zijde (haar epiloog is schrijnend mooi) en met een glansrol voor zijn oncoloog die weigert met hem te spreken over overlevingskansen en statistieken.

Kalanithi wilde zijn ervaringen omzetten in reflectie. Hij slaagt wonderwel. Als neurochirurg weet hij: ‘Wanneer er geen plaats is voor het scalpel, zijn woorden het enige instrument waarover een chirurg beschikt.’