Ook zwarte lijst verdient fair play

Openbaarmaking disfunctionerende artsen vereist integere belangenafweging

Eind dit jaar komt er een openbare zwarte lijst voor artsen. Om te voorkomen dat het middel erger wordt dan de kwaal, moeten aanleg en gebruik van dergelijke lijsten aan strenge zorgvuldigheidseisen voldoen.

Zwarte lijsten zijn ‘in’, in alle branches. Ze verschaffen gebruikers de mogelijkheid informatie in te winnen over personen die iets afkeurenswaardigs hebben gedaan. Ook in de gezondheidszorg gaan steeds meer stemmen op om de personalia van disfunctionerende beroepsbeoefenaren openbaar te maken.

Onlangs werd bekend dat het ministerie van VWS een openbare zwarte lijst voor artsen gaat opstellen. Eind dit jaar komt er een website waarop iedereen kan zoeken naar artsen en verpleegkundigen die ooit geschorst zijn geweest of hun beroep niet meer mogen uitoefenen.1 Ook de Orde van Medisch Specialisten dringt sinds kort aan op een lijst voor disfunctionerende artsen die door ziekenhuisbestuurders bij sollicitaties moet kunnen worden geraadpleegd.2

Of het gebruik van dergelijke lijsten nu wel of niet een probaat middel is om de kwaliteit van de gezondheidszorg te verbeteren, het is in elk geval van groot belang om hier uiterste zorgvuldigheid te betrachten.

Belangenafweging
De gevolgen voor de geregistreerde personen zijn ernstiger naarmate de lijst breder toegankelijk is en wanneer het raadplegen ervan wordt vergemakkelijkt door geautomatiseerde zoekprocedures. De beroepsbeoefenaar wiens personalia prijken op een gemeenschappelijke zwarte lijst wordt uiteraard wezenlijk geschaad in zijn belangen. Zo’n lijst ontneemt geregistreerden feitelijk de mogelijkheid tot beroepsuitoefening. Het is daarom nodig dat de aanleg en het gebruik van dergelijke lijsten aan strenge eisen voldoen. Daarbij moeten de belangen van de opsteller/gebruiker opwegen tegen die van de geregistreerde. Dat is het geval als:

1. het doel dat met de zwarte lijst wordt beoogd helder is. Voor de Orde houdt deze eis onder meer in dat het doel van de voorgenomen zwarte lijst voor specialisten echt te kwalificeren moet zijn als een branchebelang;

2. er sprake is van een ernstige misstand. Op grond van exact welk wangedrag wordt iemand nu op een zwarte lijst gezet? Wanbetalers bijvoorbeeld registreert men pas bij structurele wanbetaling, het incidenteel niet voldoen van kleine schulden rechtvaardigt nog geen registratie.3 Zowel de Orde als VWS dient dit criterium heel precies te bepalen. Dat men daarbij rechterlijke uitspraken als uitgangspunt neemt, is op zichzelf goed te verdedigen.

Maar als rechterlijke uitspraken aan de basis staan van registratie, moet wel duidelijk zijn om welke uitspraken van welke rechters het gaat. Zijn dat maatregelen opgelegd door de tuchtrechter? Door het College van Medisch Toezicht? Door de strafrechter? Of zijn ook veroordelingen door de civiele rechter relevant? En het verenigingstuchtrecht dan? Betreft het uitspraken van de Nederlandse rechter of tellen door buitenlandse rechters opgelegde maatregelen ook mee? En welke maatregelen zijn dat dan?;

3. de schade die de geregistreerde lijdt door plaatsing op een zwarte lijst proportioneel is aan het doel dat met registratie wordt gediend en het feit dat tot registratie heeft geleid. Volgens de persberichten komen op de lijst van VWS ook de namen van hulpverleners voor die ooit geschorst zijn geweest. Is dit proportioneel? Waarom zouden de namen van hulpverleners wier schorsing ongedaan is gemaakt ook op de lijst moeten blijven staan?;4

4. het doel niet kan worden bereikt langs andere, voor geregistreerden minder nadelige wegen. De eis van subsidiariteit houdt in dat voldoende aannemelijk moet zijn dat alternatieven ontoereikend zijn. De aanleg van zwarte lijsten voor medisch specialisten zou de Orde niet moeten overwegen wanneer bijvoorbeeld blijkt dat het antecedentenonderzoek door ziekenhuisbestuurders door ondeskundigheid toch al tekortschiet.

Privacy
Zwarte lijsten zijn in beginsel een inbreuk op de (informationele) privacy van mensen. Vooral branchebrede zwarte lijsten vergen (veelal geautomatiseerde) verwerking van persoonsgegevens. Hierop is dan ook de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) van toepassing. Deze brengt de volgende verplichtingen met zich mee:

1. melding van de lijst bij het College bescherming persoonsgegevens (Cbp) door degene die het doel van en de middelen voor de verwerking van de persoonsgegevens vaststelt (de Orde bijvoorbeeld) en wel vóórdat met de gegevensverwerking wordt begonnen. Gebeurt dit niet op de juiste manier dan kan dat de verantwoordelijke op een boete komen te staan.5 Gegevensverwerkingen kunnen van melding zijn vrijgesteld maar de lijst die de Orde wil aanleggen is dat niet;6

2. onderzoek door het Cbp. Als het voornemen bestaat om strafrechtelijke of tuchtrechtelijke gegevens te verwerken ten behoeve van derden (bijvoorbeeld ziekenhuisbestuurders) mag een voorafgaand onderzoek door het Cbp worden verwacht ter beantwoording van een aantal vragen. Wat is de herkomst van de persoonsgegevens en hoe worden zij verkregen? Wordt wel nagegaan waarom een geregistreerde op de zwarte lijst voorkomt? Welke waarborgen zijn er om te voorkomen dat niet meer persoonsgegevens worden verwerkt dan noodzakelijk? Welke maatregelen zijn getroffen om de persoonsgegevens op de lijst te beveiligen tegen verlies of onwillekeurige verspreiding?;

3. verkrijging van een rechtmatigheidsverklaring. Is de gegevensverwerking naar het oordeel van het Cbp onrechtmatig, dan is een bijvoorbeeld door de Orde aan te leggen zwarte lijst voor medisch specialisten niet toegestaan.

Fair play
Dan zijn er nog normen die te scharen zijn onder de noemer fair play. Een geregistreerde moet kunnen weten dat hij op een lijst staat, wanneer dat is gebeurd, op welke wijze, waarom, en onder welke voorwaarden zijn naam weer zal worden verwijderd. Bovendien moet worden bijgehouden wie welke gegevens van de lijst te zien krijgt. Daarnaast mag het uiteraard niet voorkomen dat personen ten onrechte op zwarte lijsten belanden.

Maar niet alleen opstellers van zwarte lijsten moeten voldoende zorgvuldig te werk gaan, de gebruikers evenzeer. Als een ziekenhuisbestuur weigert een overeenkomst te sluiten met een op de lijst geplaatste beroepsbeoefenaar, dan moet hem deze reden van contractsweigering worden meegedeeld.

Ten slotte heeft de geregistreerde recht op inzage van zijn gegevens en komt hem het bijkomende recht toe deze te corrigeren, aan te vullen of te verwijderen als deze feitelijk onjuist zijn, registratie ervan het doel voorbijschiet of in strijd is met een wettelijk voorschrift.7

Het is één ding om aan te kondigen met een lijst voor disfunctionerende hulpverleners te zullen komen, het is iets heel anders om er uitvoering aan te geven op een wijze die recht doet aan alle belangen.

prof. mr. dr. M.A.J.M. Buijsen, hoogleraar Recht & gezondheidszorg, Erasmus Medisch Centrum en faculteit der Rechtsgeleerdheid, Erasmus Universiteit Rotterdam

Correspondentieadres: m.buijsen@erasmusmc.nl,
c.c.: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld.

Samenvatting
n Eind dit jaar komt het ministerie van VWS met een openbare zwarte lijst voor artsen.
n Omdat de gevolgen voor hen die op zo’n lijst staan zeer ernstig kunnen zijn, is een uiterst zorgvuldige belangenafweging geboden tussen gebruiker en geregistreerde.

 Medisch Contact -artikelen:
KNMG: de ene zwarte lijst is de andere niet. Federatienieuws. MC 27 - 01 juli 2009
VWS stelt zwarte lijst op. NieuwsReflex. MC 19 - 07 mei 2009
‘Wakker schudden met shocktherapie’. R. Crommentuyn. MC 15 - 07 april 2009

Literatuur
1. NRC Handelsblad 29 april 2009.
2. Nederlands Dagblad 16 april 2009.
3. A.F. Rommelse, Zwarte lijsten. Belangen en effecten van waarschuwingssystemen. Rijswijk: Registratiekamer 1995, p. 17.
4. M. Buijsen, ‘Pas op met zwarte lijst voor dokters’, in NRC Handelsblad 2 mei 2009.
5. Zie de artikelen 27, 28 en 66 Wbp alsook de Cbp-regels voor de boetevaststelling.
6. Zie het Vrijstellingsbesluit Wbp en de Handreiking Vrijstellingsbesluit.
7. Zie supra noot 3, p. 29-32.