Een eiland vol zwaargewichten

Campagnes moeten Maltezen aanzetten tot betere leefgewoonten

Malta mag dan de kleinste nieuwe EU-lidstaat zijn, de Maltees laat niet over zich heen lopen. De Maltezen zijn het kortst en dikst van alle EU-volkeren. Dertienjarigen zijn zelfs corpulenter dan hun Amerikaanse leeftijdsgenootjes, zo blijkt uit cijfers van een WHO-studie die volgende maand wordt gepubliceerd.

 Foto's: Bas Mesters

Vetzucht is een probleem in heel Europa, maar op het kleine Malta spant die de kroon. Zelfs Duitsers en Engelsen blijven ver achter bij de omvang die een Maltees kan aannemen. Het ministerie van Gezondheidszorg heeft inmiddels aangekondigd wandelingen te gaan organiseren langs historisch interessante plekken. Niet zozeer om de bevolking geestelijk te verlichten, maar juist gericht op fysieke verlichting.

Dokter Mario Spiteri, directeur van het instituut van gezondheidspromotie, heeft hiertoe besloten in reactie op de uitkomsten van het eerste nationale gezondheidsonderzoek. Daaruit blijkt dat driekwart van de Maltezen nooit oefeningen doet of beweegt om zijn conditie te verbeteren. ‘Meestal neemt de hond de Maltees mee uit, in plaats van andersom’, zei Spiteri onlangs in de nationale krant The Times of Malta. Samen met het Maltezer Olympisch Comité probeert hij kinderen aan te moedigen te gaan sporten, iets wat vrijwel geen enkel kind buiten schooltijd doet.

Uit een onderzoek onder de EU-kandidaat-lidstaten dat vorige zomer is gedaan, blijkt dat Malta beschikt over het hoogste percentage dikke vrouwen. Ze zijn het kleinst en het zwaarst van heel Europa. Jonge vrouwen zouden hun corpulentie inmiddels zelfs proberen te bestrijden door te gaan roken. De Malteser mannen bezetten de tweede plaats op de ranglijst voor zwaargewichten, direct achter de Tsjechen.

Afslankmiddelen

Voor apotheker Andrew Xuereb zijn het overgewicht en de zoektocht naar wondermiddeltjes om af te vallen geen nieuws. Deze jonge, goed getraind uitziende man werkt als freelancer in diverse apotheken en was voorheen vertegenwoordiger van het afslankmiddel Xenicel. ‘Toen we dit middel enkele jaren geleden op de markt brachten, was het heel populair. Nu niet meer, het middel was duur en het resultaat niet goed. Toen de mensen ontdekten dat alleen medicijnen slikken niet helpt, maar dat ze ook moeten bewegen, hielden ze Xenicel voor gezien.’ En eigenlijk gold dat voor veel afslankmiddelen. ‘Alleen in de zomer trekt de verkoop nog enigszins aan. Daaruit blijkt dat mensen alleen maar om esthetische redenen aan hun overgewicht werken en niet zozeer vanwege hun gezondheid’, zegt Xuereb.

De schappen van de kleine apotheek in de hoofdstad Valetta, het oude machtscentrum van de Malteser ridders die in de middeleeuwen de medische verzorging van de pelgrims in heel Europa voor hun rekening namen, staan desondanks nog vol met afslankmiddeltjes. Ontzag inboezemende namen als: Fatblocker, Fatblaster, Bruciakal, Shape up tea en Dieters tea, moeten de klandizie doen geloven dat er nog hoop is. Het zijn allemaal middelen die zonder doktersrecept zijn te krijgen, zegt Xuereb. ‘Het aantal middeltjes is echt ontelbaar, maar ik raad de mensen aan hun levensstijl aan te passen.’

Want die deugt niet op Malta, zo concluderen de experts. Nog niet zolang geleden was je een stoere man als je behoorlijk wat vet had. Dik zijn was een teken van welvaart en is dat in sommige dorpen nog steeds. Ronde, blozende baby’s werden als gezond beschouwd. Een baby kon niet dik genoeg zijn.

Dierlijke vetten

Inmiddels hebben de mensen wel door dat van deze ideeën weinig deugt, zegt Marianne Massa van het Instituut voor Gezondheidspromotie. Zij coördineerde in Malta het vergelijkend onderzoek van de wereldgezondheidsorganisatie WHO naar het gezondheidsgedrag van scholieren, dat in juni wordt gepubliceerd. Uit voorlopige cijfers blijkt dat dertienjarige jongens en meisjes van Malta het hoogst scoren op de body-mass index, die het gewicht afzet tegen de lengte. De gegevens van de elfjarigen zijn nog niet bekend. Vijftienjarigen scoren iets beter en gunnen Groenland en de Verenigde Staten de eer om de lijst van zwaargewichten aan te voeren.

Massa noemt een combinatie van factoren die de dikte van de jeugd kan verklaren. Malta, dat midden in de Middellandse Zee ligt, had ooit een mediterrane keuken, gebaseerd op veel groente en plantaardige olie. Maar die is onder invloed van de Britse kolonisatie die tot 1962 duurde, geleidelijk aan in de vergetelheid geraakt. Maltezen gebruiken vaak dierlijke vetten, eten veel rood vlees en nemen dagelijks een eitje. Friet is populair. En kaascake, de nationale lekkernij, is voor een Maltees onmogelijk te versmaden.

Middelbare scholieren gaan volgens Massa relatief vaak zonder lunchpakket naar school. ‘Ze krijgen van hun ouders geld mee om wat lekkers te kopen in de schoolwinkel.’ Kinderen die wel een lunch meekrijgen, gooien die vaak weg en kopen ook in de schoolwinkels. Deze winkels worden uitgebaat door particuliere winkeliers die uiteraard willen voldoen aan de wensen van hun klant om zo hun omzet te verhogen. ‘En de wensen van de kinderen zijn chips, chocolade, snoep, zoetigheid. Ook al schrijven de schoolreglementen voor dat de schoolwinkels een uitgebalanceerd aanbod moeten hebben, veel winkeliers hebben geen fruit in hun assortiment.’ De gevolgen zij navenant. Opvallend veel jongeren kampen met gebitsproblemen. Een hoog percentage kinderen leidt aan diabetes type 2, een ziekte die voorheen specifiek zware volwassenen trof.

Inmiddels lopen er campagnes die zijn gericht op onderwijzers. Zij zouden de kinderen moeten aanzetten om gezonder te eten. Sommige scholen organiseren ‘gezond-ontbijt-projecten’. Op andere scholen is een verbod op snoep ingesteld. ‘Maar dat vind ik geen goede manier’, zegt Massa. ‘Je moet niet verbieden; je moet kinderen leren de juiste - gezonde - dingen te kiezen.’ Want dan kunnen ze dat thuis ook. Daar schuiven ze nu nog aan tafel bij moeders die koken wat hun kinderen lekker vinden: friet. Het bezoek aan McDonald’s is ook fors toegenomen op Malta, meent Massa. ‘Dit bedrijf heeft een heel agressieve marketingstrategie en lokt kinderen met gratis cadeautjes en ballonnen.’ Maar McDonald’s de schuld geven, zou te gemakkelijk zijn. Die zit overal en toch zijn de Maltezer kinderen het dikst.

Levensgevaarlijk

Het gaat om de combinatie van factoren, beklemtoont ook voedseldeskundige Yvette Azopardi, die campagnes bedenkt om de Maltezen tot betere leefgewoonten aan te zetten.

‘Een typisch Maltees familie-uitje voor de zondagmiddag betekent de auto vol laden met ongezond eten en een stukje gaan rijden.’ Fietsen of wandelen, zoals veel Nederlanders op zondag doen, is volgens Azzopardi ‘levensgevaarlijk’ op het overbevolkte en weinig groene Malta. ‘Het is gewoon suïcidaal om je met de fiets op de weg te begeven. Vooral als het warm is, worden de weggebruikers erg agressief.’

Zwemmen dan? Malta is een eiland, water genoeg.

Azzopardi: ‘Elke Maltees leert al vroeg zwemmen, maar ik vrees dat we lui zijn. En bovendien houden we niet van zonneschijn. Daarvan hebben we hier veel te veel. En we weten dat te veel zon niet goed voor ons is.’

Bas Mesters,

journalist in Rome