De overdracht stelt nieuwe eisen
Plaats een reactieZiekenhuis Rijnstate zet traditionele vergadercultuur over boord
Terwijl de deelnemers aan de dienstoverdracht in aantal en variëteit allang ingrijpend zijn veranderd, is de manier van communiceren als vanouds. Een onverantwoord anachronisme, met alle risico’s van dien voor de patiënt.
De rol van de overdracht kan nauwelijks worden overschat. De kans op communicatiefouten is groot, met soms ernstige gevolgen voor de patiënt. Ook is de overdracht een hulpmiddel om de groepscohesie te bewaren in een tijd waar multilocatieziekenhuizen soms het karakter van een duiventil krijgen.
Maar al decennialang vinden er in ziekenhuizen op min of meer historische wijze overdrachten plaats, zowel intradisciplinair (de dienstoverdracht) als interdisciplinair.
Meer deelnemers
Interdisciplinaire overdracht is recentelijk onderzocht in het kader van patiëntveiligheid door Van Rensen c.s. (2009).1 De literatuur geeft echter weinig informatie over de intradisciplinaire overdracht. Terwijl het hoog tijd is ook deze overdracht tegen het hedendaagse licht te houden. Immers, in de loop der tijd zijn steeds meer factoren ontstaan die een goede informatieoverdracht bemoeilijken. Zo is het aantal deelnemers aan de overdracht, een van de belangrijkste samenkomstmomenten van de dag, gestaag gegroeid.
Niet alleen zijn er meer specialisten dan vroeger, ook leidden fusies van ziekenhuizen tot omvangrijkere afdelingen, zodat het aantal aanwezigen bij de overdracht almaar is toegenomen. Het aantal parttimers is flink gestegen, waardoor altijd een deel van hen de overdracht moet missen. Tot slot zijn er de nodige functies bijgekomen, zeker in opleidingsklinieken, waar de patiëntenzorg wordt gecombineerd met onderwijs: aios, physician assistants en nurse practitioners.
Qua tijdsbelasting kost een overdracht van een kwartier, waar bijvoorbeeld dertig artsen en tien coassistenten bij aanwezig zijn, feitelijk tien ‘manuren’. Aan zo’n overdracht mogen en moeten ook vanuit die optiek hoge efficiëntie- en kwaliteitseisen worden gesteld.
Kritisch
In het Rijnstate ziekenhuis te Arnhem hebben we de ochtendoverdracht van de maatschappen chirurgie-orthopedie (die hier één maatschap vormen) en interne geneeskunde kritisch geanalyseerd door video-opnames te maken en deze eerst in kleine kring en later met de medische staf en aios’s te bekijken en te analyseren. Op grond van deze analyse en de daaropvolgende discussie hebben we een aantal speerpunten opgesteld (zie kader). Bespreking van de videobeelden met een groep medisch specialisten, opleiders en aios heeft geleid tot een kritische heroriëntatie op de overdracht.
Daarbij zijn voor ieder specialisme aparte afspraken gemaakt waarin de in het kader omschreven aandachtspunten doorgenomen zijn. Binnenkort gaan wij deze resultaten stafbreed bespreken. Na een periode van heroverwegen en implementatie van een eventueel nieuwe wijze van overdragen, zullen opnieuw videobeelden worden gemaakt om met elkaar te bespreken welke veranderingen zichtbaar zijn, welke niet en waarom niet. Intussen zijn reacties op en discussie over onze aanpak welkom.
dr. W.J. Rijnberg, orthopedisch chirurg Ziekenhuis Rijnstate en voorzitter Centrale Opleiding Commissie Rijnstate
dr. F.H. Bosch, internist/intensivist en tot voor kort medisch manager Leerhuis
A. Straus-Pickard, MSc, HRD-adviseur Leerhuis
prof. dr. Th. Voorn, huisarts en em. hoogleraar huisartsgeneeskunde
Correspondentieadres: wrijnberg@alysis.nl,
c.c.: redactie@medischcontact.nl
Geen belangenverstrengeling gemeld.
Doel
Het doel van de overdracht moet duidelijk zijn. Gaat het zuiver om overdracht van patiënteninformatie of is er ook ruimte voor educatie en zo ja, hoeveel tijd is daarvoor beschikbaar? Wordt van de groep beleid gevraagd? Moet de overdracht beperkt zijn tot het praten over patiënten (vrijwel altijd is het mogelijk om daar goed een leermoment aan te verbinden) of kan men dit combineren met een referaat of presentatie?
Wie?
Is het essentieel dat allen bij de overdracht aanwezig zijn of kan men volstaan met een beperkte groep die wat meer tijd beschikbaar heeft?
Tijdstip
’s Morgens vroeg heeft niemand een excuus om te laat te zijn. Precies op tijd beginnen is belangrijk om de laatkomers niet te belonen. Ook moet er een eindtijd zijn.
Inhoud
Nieuwe ziekenhuisinformatiesystemen maken het mogelijk dat gegevens ook buiten de overdracht voor verantwoordelijke personen beschikbaar zijn. Het is dan ook goed om kritisch te bekijken welke informatie wel en welke niet mondeling overgedragen en bediscussieerd moet worden. Vooral presenterendeaios zijn geneigd compleet te willen zijn. Er is behoefte aan bondige relevante informatie: wat is de diagnose, wat moet nog onderzocht worden, hoeveel spoed is erbij en wie regelt wat wanneer?
Documentatie
Wordt er ook (digitaal) vastgelegd wat is afgesproken op de overdracht? Dat kan belangrijk zijn bij verandering in beleid maar ook voor degenen die niet aanwezig zijn, zoals collega’s die een dagdeel op een andere locatie werkzaam zijn of die parttime werken.
Voorzitter
Is er een voorzitter die de leiding heeft en toeziet op de voortgang? Men kan kiezen voor een wisselend voorzitterschap en juist niet voor de opleider. Een aios kan bijvoorbeeld een bepaalde periode voorzitter zijn om zich zo de competenties leiding geven en organiseren eigen te maken.
Goede instructie
Degene die de overdracht leidt (veelal de dienstdoende aios) moet tevoren goed door de opleider zijn geïnstrueerd. Niet alleen over wat hij of zij presenteert maar ook over hoe dat gebeurt. Feedback heeft een veilige omgeving nodig: wat gaat goed, wat kan beter?
Opstelling
In vele klinieken zit men nog in een theateropstelling, met de coassistenten helemaal achteraan verscholen en alle stafleden bij elkaar op een vast plekje. Aangetoond is dat met name een ovale tafelopstelling de communicatie bij vergaderingen verbetert.1 Het voorkomt ongemerkt indutten. Zet de coassistenten eens vooraan, dat werkt enthousiasmerend.
Visuele hulpmiddelen
Radiodiagnostische beelden en laboratoriumwaarden worden veelal met een beamer geprojecteerd. Het scheelt veel tijd als de beelden tevoren op relevantie zijn geselecteerd en als er twee beamers zijn, zodat röntgenbeeld en laboratoriumwaarden naast elkaar in plaats van na elkaar kunnen worden gepresenteerd (zie foto). Degene die de patiënten overdraagt moet niet ook de computer bedienen. ‘Multitasking’ vergroot in deze het risico op fouten.2
Voorbereiding
Degene die de patiënten presenteert moet de overdracht goed voorbereiden. Voldoende voorbereidingstijd beschikbaar stellen is een prima investering. Valt er veel over te dragen, dan kunnen patiënten met enkelvoudige problematiek heel kort worden gepresenteerd (gebroken heup; geopereerd) ten bate van diegenen voor wie collegiaal overleg nodig is en vloor wie beleid moet worden gemaakt. Dus: als het kort kan, houd het dan kort!
Referenties
1. Visch P. Aangetoonde effecten van het kantoorinterieur. Alphen aan den Rijn: Kluwer; 2009.
2. Rensen EL van, Thieme Groen ES, Tates K, Numan SC, Berens C, Smit MJ, Cremer OL, Kalkman CJ Multitasking during patient handover in the recovery room: videotaped handovers show simultaneous transfer of equipment and information. Abstract International Scientific Symposium on Improving the Quality and Value of Health Care, December 7, 2009, Orlando, Florida, USA.
Kader: Aandachtspunten bij de overdracht
<strong>PDF van dit artikel</strong>- Er zijn nog geen reacties