Chirurg in Ghana - Drie vingers bij het zaagsel

Als chirurg kun je geïnteresseerd raken in hoe een ongeval heeft kunnen gebeuren. Mensen doen soms al jaren een bepaalde klus met een ongevalrisico. Het gaat altijd goed, tot de dag waarop het ineens misgaat. Iedere chirurg kent wel het voorbeeld van een timmerman die al jaren dezelfde zaagmachine gebruikt en er altijd de beveiliging op zet als hij moet zagen en dat opeens vergeet en juist dan iets stoms doet... Drie vingers bij het zaagsel.

Waarom zette hij op die dag de beveiliging er niet op? Of gebeurde dat wel vaker? Wat gebeurde er dat zijn routine derailleerde? Als arts probeer je te achterhalen wat er is gebeurd en soms kom je erachter.

In Ghana zie je opvallend veel achillespeesrupturen. Het gaat dan niet om de gesloten ruptuur zoals artsen die in Nederland zien bij oudere tennissers door degeneratie van het peesweefsel. Nee, in Ghana betreft het vaak jonge mensen van wie de achillespees scherp is doorgesneden.

Hoe dat kan, snap je pas als je de farmers naar hun stukje grond ziet lopen: op hun hoofd dragen zij een mes met handvat naar voren en lemmet naar achteren. Altijd gaat het goed tot de dag waarop ze struikelen over dat kleine hondje dat altijd meeloopt en het mes met de scherpe kant precies op de hiel terechtkomt.

Als ik naar het ziekenhuis loop, zie ik de 60-jarige vrouw van de medical assistant fufu bereiden. In de open lucht worden planteen en cocoyam beurs gestampt in een houten bak. Daarvoor zijn twee personen nodig. De één stampt met een zware houten stamper en de ander zet met één hand de kleveriger brei om in de houten bak. Het is duidelijk dat daarvoor enig vertrouwen in elkaar nodig is.

Het is een routineuze handeling; ze kunnen het met hun ogen dicht. Er gebeurt nooit wat... totdat diezelfde vrouw op de eerste hulp verschijnt met een verpulverde top van haar middelvinger. Iedereen staat er wat bij te lachen, want hoe kon dit toch gebeuren?

De top wordt aanvankelijk gehecht, maar wordt een paar dagen later necrotisch. Onder het amputeren van het topje, probeer ik erachter hoe dit kon gebeuren. ‘We waren net bezig toen het begon het te regenen. We besloten onder een afdak bij het huis te gaan staan. We namen het ritme weer op en toen raakte de stamper even het dak. Daardoor kwam de stamper net iets te vroeg naar beneden en bovenop mijn vinger terecht.’

Een maand later meldt een van de dokters tijdens de ochtendmeeting dat een man van rond de veertig op zijn farm een diepe cutlass-wond met peesletsel aan zijn linkerpols heeft opgelopen. Als Ghanezen iets goed kunnen, is dat allerlei hak- en snijkarweitjes met dat grote mes, de cutlass. Gek dus, er moet iets bijzonders zijn gebeurd. We vinden de man op de eerste hulp, zijn wond is gehecht. Ja, hij had zich zelf in zijn pols gehakt, bevestigt hij. Maar hoe kon dat nou, wil ik weten. ‘Ik hield een tak met mijn linkerhand vast en toen sloeg ik erop met de cutlass. Maar toen raakte ik met de cutlasseen ander tak, waardoor het mes anders naar beneden kwam dan ik had verwacht.’

Toch bijzonder, al die jaren dagelijks omgaan met in principe gevaarlijk tuig en toch nog verrast te kunnen worden. In Afrika komt kennelijk niet alleen zegen van boven.

Harry Wegdam, chirurg in Techiman, Ghana
Beeld: Harry Wegdam