‘Authanasie’ kan uitweg zijn voor psychiatrische patiënt met doodswens
Rol van psychiater faciliterend, steunend en informatief bij deze tussenvorm
9 reactiesPsychiaters zijn zeer terughoudend om zelf euthanasie toe te passen bij hun patiënten. Het gaat immers om het doden van een lichamelijk gezond persoon. Authanasie, ofwel steun en advies bij zelfeuthanasie, biedt volgens psychiater Johan Havenaar een waardige en minder schuldbeladen uitweg.
Als psychiater heb ik vrijwel dagelijks te maken met mensen die een chronische of acute doodswens hebben, waarbij ik regelmatig patiënten zie die de zoveelste mislukte suïcidepoging hebben gedaan. Terecht wordt suïcide gezien als een wanhoopsdaad met vaak grote gevolgen voor de achterblijvers. Alles is er dan ook op gericht om mensen te beletten zich het leven te benemen.
In alle gevallen is het van groot belang dat we met suïcidale patiënten in gesprek blijven over hun verlangen naar de dood en waar dat vandaan komt. Vaak zijn die beweegredenen invoelbaar, duurzaam en weloverwogen en dan komt het gesprek soms ook op de vraag om euthanasie.
Het aantal aanmeldingen van mensen met psychiatrische problematiek bij het Expertisecentrum Euthanasie steeg de laatste jaren sterk, vorig jaar tot achthonderd verzoeken. Het aantal malen dat daadwerkelijk euthanasie werd verleend bij deze groep steeg in de laatste tien jaar van 13 naar 115 per jaar. De wachttijd kan oplopen tot twee jaar. Vaak gaat het om relatief jonge mensen.
Euthanasie geldt als redelijk en humaan alternatief boven een eenzame en mensonterende suïcide. Vanuit de beroepsgroep en belangenorganisaties worden psychiaters opgeroepen om euthanasie bij uitzichtloos geestelijk lijden een normaal onderdeel van het medisch handelen te laten worden. Toch zijn de meeste psychiaters zeer terughoudend om zelf euthanasie toe te passen. Ze hebben nog hoop op verbetering, zijn bang voor de juridische gevolgen, of vinden zichzelf onbekwaam om de handeling uit te voeren.
Lichamelijk gezond
Centraal in deze discussie staat het wezenlijke verschil tussen euthanasie bij fysiek ondraaglijk lijden en bij geestelijk lijden. In het laatste geval zijn morele implicaties veel zwaarder voor de betrokken arts. Het lijden bekorten van iemand die stervende is, verschilt principieel van het op verzoek doden van een lichamelijk gezond persoon.
Het gaat hierbij niet alleen om de vraag of het lijden van iemand voldoende uitzichtloos en ondraaglijk is – dat is altijd subjectief en vaak goed invoelbaar. Het punt is dat de arts wordt gevraagd om de verantwoordelijkheid voor een zelfgekozen dood over te nemen. Niet de ziekte leidt dan onherroepelijk tot de dood, maar de beslissing van de arts.
Op het doden van een medemens rust een minstens even zwaar taboe als op suïcide. De meeste patiënten zijn dan ook beschroomd om dit te vragen van hun arts. Mijn ervaring is dat de vraag om euthanasie meestal wordt gesteld in de vorm van een vraag om verwijzing naar het Expertisecentrum Euthanasie. Vaker nog melden mensen zichzelf daar, brengen de behandelaar daarvan op de hoogte en vragen diens medewerking.
Je kunt een moreel beraad houden met patiënten met een persisterende doodswens
Waardige methodes
Een belangrijke vraag bij dit soort ethische dilemma’s is die naar een ‘redelijk alternatief’. Is ‘zelfdoding’ zoveel slechter dat het rechtvaardigt om de verantwoordelijkheid voor een zelfverkozen dood bij de arts te leggen? Dat hoeft niet. Onder andere Boudewijn Chabot heeft waardige, effectieve en uitvoerbare methodes voor ‘zelfeuthanasie’ beschreven.1 Daarbij behoudt of herwint de patiënt zijn of haar autonomie en wordt de verantwoordelijkheid niet bij de arts gelegd. Stichting de Einder biedt steun en advies aan mensen die een dood in eigen regie overwegen. Het geven van dergelijke steun wordt ook niet beschouwd als ‘hulp bij zelfdoding’ in de zin der wet, in tegenstelling tot het aanzetten tot, of het verlenen van praktische hulp bij zelfdoding.
Moreel beraad
Idealiter zou je een moreel beraad kunnen houden met patiënten die een sterke, wilsbekwame, persisterende doodswens hebben. Samen met hun naasten en de betrokken behandelaren zou dat moeten gaan over de vraag hoe om te gaan met deze doodswens. Daarbij kan zowel ‘euthanasie’ – met alle morele en praktische consequenties die dat met zich meebrengt – als ‘zelfeuthanasie’ besproken worden.
Tijdens het gesprek kan de patiënt duidelijk maken hoezeer de doodswens weloverwogen en authentiek is. Het biedt de behandelaar de mogelijkheid om uit te leggen welke behandelopties er nog zijn en welke kans van slagen die hebben. Ook kan de psychiater zijn of haar persoonlijke positie ten opzichte van euthanasie toelichten.
Een gesprek met anderen kan ook erkenning van het lijden geven en schuldgevoelens in een perspectief plaatsen. Daarmee zal soms het leven net draaglijk kunnen worden. Voor diegenen die echt niet verder willen leven, kan het een waardige en minder schuldbeladen uitweg bieden.
Stigma verminderen
De uitkomst van een dergelijk gesprek kan zijn dat de familie en de hulpverlening samen met de patiënt besluiten toch voor verdere behandeling te kiezen. Of dat wordt besloten om hem of haar ‘te laten gaan’. Maar het is uiteindelijk de patiënt zelf die dat besluit. De psychiater kan, desgevraagd, de weg wijzen naar betrouwbare bronnen over zelfdoding, waar informatie is te vinden over effectieve en zo min mogelijk belastende methodes. Eventueel kan consultatie van een levenseindeconsulent van Stichting de Einder worden gevraagd.
In dit verband zou ik liever de term ‘authanasie’ gebruiken, in plaats van ‘suïcide’ of ‘zelfeuthanasie’. De term benadrukt zowel de overeenkomst met ‘euthanasie’, als het eigen wilsbesluit dat aan de zelfgekozen dood ten grondslag ligt en geeft daarmee uiting aan de uiteindelijke eigen, autonome verantwoordelijkheid van ieder mens over zijn of haar leven. De rol van de psychiater is faciliterend, steunend en informatief. Daarnaast kan de psychiater in het behandelplan vastleggen dat er geen gedwongen interventies zullen worden ingezet om authanasie te voorkomen.
De hier geschetste praktijk kan mijns inziens bijdragen aan een afname van het aantal verzoeken om euthanasie, het verminderen van het stigma rondom zelfdoding en het verminderen van schrijnende, vrijheidsbenemende interventies bij ernstig lijdende mensen.
auteur
Johan Havenaar, psychiater
contact
j.havenaar@gmail.com
cc: redactie@medischcontact.nl
voetnoot
1. Boudewijn Chabot. Uitweg. Handboek. Een waardig levenseinde in eigen hand. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 15e druk, 2022.
Lees ook:
P.J.E. van Rijn
huisarts n.p., RHEDEN
`Authanasie`, prachtige benaming. Ik voel meteen de ijzige afstand tot het zelf uitvoeren van euthanasie op basis van een psychiatrische grond .Want die grond is instabieler dan bij een terminale ziekte .De laatste tijd is er zoveel gepubliceerd ove...r euthanasie bij psychiatrische patiënten dat de suggestie lijkt gewekt dat hier sprake zou zijn van een recht op euthanasie. Zover is het nog niet maar een dergelijk recht zou het werk van psychiaters onmogelijk maken .Want recht zou betekenen dat bij suïcide de psychiater hiervoor aansprakelijk kan worden gesteld wegens nalaten van uitvoering van euthanasie .Een vorm dus van chantage. Soms heb ik weer behoefte aan `die goeie ouwe tijd ` .Waarin je zomaar een buisje `Veronal` kon halen bij de drogist .Ik herinner met een patiënt die zó vaak om pillen had gevraagd om er een eind aan te kunnen maken dat ik uiteindelijk 20 stuks barbituraat voorschreef om als slaapmiddel te gebruiken ,1 tablet vóór de nacht .Met de uitdrukkelijke toevoeging dat het tegelijk innemen van alle tabletten 100 % dodelijk zou zijn .Later vertelde patiënt heerlijk te hebben geslapen en deze heeft mij nooit meer een dergelijk verzoek gedaan .Nog voel ik de veilige morele afstand tot deze `authanasie` in spe.. Peter van Rijn
J.A. Knap
Gepensioneerd, Amsterdam
Wat een onzin, weer een nieuwe en bovendien volkomen overbodige term: dit heet in goed nederlands gewoon zelfdoding.
Arts, pessotherapeut , Amsterdam
@Knap. U doet uw naam geen eer aan. Het woord ‘Onzin’ schrijven als reactie op een inhoudelijk enorm belangrijk ingebracht probleem maakt van een dialoog een vervelende discussie. Zou u dat ook face to face tegen uw collega zeggen ?
Margret Kaandorp...
psychiater, Heerenveen
Zelfdoding is helemaal geen goed Nederlands. Het aloude woord zelfmoord wordt als te hard ervaren en dus heeft men een neologisme gemaakt, acceptabeler voor velen maar wel lelijk. Net als 'tot-slaaf-gemaakte' en 'mensen-van-kleur'.
H. v.d. Pol
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Ik vind dat neologische zelfdoding desondanks toch beter dan zelfmoord. Bij moord denk ik aan iemand anders vermoorden.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Met de term authanasie of zelfeuthanasie wordt een vorm van suïcide aangeduid, die als humaner wordt beschouwd dan meer gewelddadige methodes. Ik ben het er wel mee eens, dat het suïcide blijft en zo wordt het ook officiëel geregistreerd, maar ik vin...d het geen probleem voor subgroepen een andere naam te geven. Zelf vind ik woorden , die associaties hebben met euthanasie minder gewenst, omdat dat toch wezenlijk anders is, maar de term zelfeuthanasie zal niet makkelijk meer vervangen worden door iets anders.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Ik moet eerlijk toegeven dat ik soms ook geneigd ben patiënten te wijzen op de mogelijkheid van wat wel zelfeuthanasie genoemd wordt en waarvoorde schrijver van dit artikel de originele term authanasie heeft bedacht.
Bij mensen met een persisteren...de doodswens, die ondraaglijk en uitzichtloos lijden en verzoeken om euthanasie maar nergens terecht kunnen weet ik ook niet wat er anders nog kan. Toch vind ik het geen oplossing. We vragen van mensen die verzoeken om euthanasie vanwege ondraaglijk en uitzichtloos lijden t.g.v. een lichamelijke aandoening toch ook niet om er zelf maar een eind aan te maken? Bovendien is euthanasie krijgen ook een erkenning van het lijden Een erkenning, die er voor psychische problematiek sowieso al te weinig is. En verder is het gewoon ook niet zo eenvoudig. Aan barbituraten is op dit moment illegaal niet te komen. Bewust stoppen met eten en drinken is weliswaar niet onmogelijk, maar zeer zwaar onder de zestig en het is ook niet altijd makkelijk de noodzakeijke medische zorg daarbij te regelen. Over de heliummethode hoor ik wisselende berichten en daarna is er een politieonderzoek.
Ik snap de gedachtengang van mijn collega en waardeer zijn zoeken naar een uitweg, maar Ik zou liever willen oproepen niet alleen te faciliteren maar toch de stap naar zelf verlenen te zetten. Eventueel samen met de huisarts, die hierin meer ervaring hebben dan wij.
arts gespecialiseerd in euthanasiezorg, Warnsveld
Ik wil wijzen op het artikel van psycholoog Martijn Hagens “Niet strafbare hulp bij zelfdoding buiten de Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding”. NTvG jaargang 164, mummer 26-27, 26-06-2020. Collega Hagens wijst op de mog...elijkheid om zonder betrokkenheid van artsen in bijzijn van naasten en zonder kans op vervolging van die naasten, een zachte dood te sterven. (Met via internet bestelde, thuis bezorgde barbituraten).
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Ik vind verwarrend om over niet strafbare hulp te spreken. Hulp bij zelfdoding is strafbaar tenzij door een arts verricht met inachtneming van de zorgvuldigheidseisen. Voorlichting geven over mogelijkheden van een humane suïcide is formeel geen hulp....
Boudewijn Chabot schreef daar het boek 'Uitweg" over. Wat de barbituraten betreft: Die zijn de laatste tijd niet meer illegaal verkrijgbaar. Alles wat op internet aangeboden wordt is oplichterij