De kracht van kwetsbaarheid

Iedere dokter heeft zijn eigen kerkhof. Een bekend gezegde onder onze beroepsgroep. Wie er op ‘mijn kerkhof’ liggen? Welnu, ik kan u vertellen dat ik me de gezichten nog herinner, soms zelfs voor- en achternaam. Zo herinner ik me levendig de kleuter met een afweerstoornis.* Ik zie het patiëntje nog liggen op de hemato-oncologie-afdeling. Ik ben bezig met het eerste jaar van mijn opleiding tot kinderarts. Het patiëntje heeft een beenmergtransplantatie gehad en wordt onder meer behandeld met ciclosporine. Tijdens een onvoorstelbaar drukke weekenddienst schrijf ik per abuis de veel hogere orale dosering ciclosporine intraveneus voor. Niemand slaat alarm. De apotheker niet, de verpleegkundige niet. Pas geruime tijd later hoor ik van het afdelingshoofd dat ik deze fout heb gemaakt. Niet lang daarna overlijdt de kleuter aan de complicaties van een mislukte beenmergtransplantatie. Ik geloof niet dat de overdosering ciclosporine daarin een significante rol heeft gespeeld. Maar zo voelt dat wel. Wat me tot op de dag van vandaag nog het meeste is bijgebleven, is het feit dat ik geen sorry heb kunnen zeggen. Ik heb dit patiëntje en haar ouders na de bewuste weekenddienst nooit meer gezien. Haar achternaam, daarentegen, zie ik met enige regelmaat in grote witte letters op de gevel van een landbouwbedrijf ergens in Limburg als ik weer eens op weg ben naar familie. Dan denk ik stelselmatig aan haar en zie ik haar gezicht. Loepzuiver.

De impact van een medisch incident is enorm. Voor alle betrokkenen. Voor mij betekende dit incident een langdurige worsteling met professionele schaamte. Het gevoel niet goed genoeg te zijn. Niet te deugen als dokter. Professionele schaamte wint aan kracht als we onze mond dichthouden. Het is de keerzijde van professionele betrokkenheid. Naarmate de professionaliteit en betrokkenheid groter zijn, zal eerder schaamte optreden. Het is daarom allesbehalve makkelijk om in die eerste fase een open en empathisch gesprek te voeren met de patiënt. Dat wordt echter wel nadrukkelijk van u verwacht. Bij voorkeur op eigen initiatief en ook nog eens op de korte termijn. De gedragscode openheid na medische incidenten is daar glashelder over, evenals de Wet kwaliteit, klachten en geschillen in de zorg (Wkkgz). Ook menselijkerwijs bent u dit verplicht aan de patiënt. Hier gaat het vaak mis. Veel klacht- en tuchtzaken zijn het gevolg van miscommunicatie. De patiënt voelt zich niet gehoord en gezien.

Rationeel en juridisch weten we dit allemaal wel. Maar een goed gesprek voeren direct na een incident blijft een behoorlijk lastige opgave. Emoties staan ons in de weg. Om artsen hierbij te ondersteunen gaat de KNMG het land door met de KNMG-districtsbijeenkomst ‘Een goed gesprek na een incident’. Hoe train je jezelf in een dergelijke situatie? Hoe zorg je ervoor dat de vertrouwensrelatie met de patiënt behouden blijft? Ik weet inmiddels dat jezelf open en kwetsbaar opstellen na een incident getuigt van moed. Professionele schaamte inclusief de daarbij behorende emoties verdwijnen ermee als sneeuw voor de zon. Het draagt bij aan de verwerking van het incident voor alle betrokkenen. En daarmee ligt de weg open naar een verdieping van het vertrouwen tussen u en de patiënt. Juist als het niet goed is gegaan.

Giliam Kuijpers, directeur beleid KNMG

* Deze casus is waargebeurd, maar onherkenbaar gemaakt.

De columns op deze pagina zijn geschreven op persoonlijke titel.