De artseneed als leidraad en moreel kompas
9 reacties
Als kersverse voorzitter van De Geneeskundestudent heb ik lang nagedacht over het onderwerp van mijn maidencolumn. Ik wil het dicht bij mijzelf houden.
Van kinds af aan heb ik mij veel bekommerd om de mensen om mij heen. Ik ben begonnen met de opleiding geneeskunde om zogezegd mensenlevens te redden, of in ieder geval kwaliteit te geven en te verlengen. Anderen helpen bij diagnostiek en genezing, mij inzetten voor ziektepreventie en iets bijdragen aan de maatschappij. Het artsenbestaan voelt voor mij als een roeping. Maar ik kijk verder dan alleen de muren van het ziekenhuis waar ik mijn coschap loop en ik merk – tot mijn grote teleurstelling – dat dit soms op weerstand stuit.
De artseneed stelt ‘Ik ken mijn verantwoordelijkheid voor de samenleving en zal de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de gezondheidszorg bevorderen,’ een prachtige zin als je het mij vraagt.1 Maar in hoeverre leven artsen (in spe) dit daadwerkelijk na? Of is deze regel slechts relevant binnen een beperkte straal van een paar duizend kilometer?
Enkele duizenden kilometers hier vandaan, in Gaza, worden ziekenhuizen op dit moment geraakt door bommen, waardoor onze collega-zorgverleners hun werk niet veilig uit kunnen voeren en kwetsbare patiënten zelfs in het ziekenhuis gevaar lopen gebombardeerd te worden. Daarbij zijn er immense tekorten ontstaan aan medicijnen, medische apparatuur, brandstof, schoon water en voedsel. Beelden van kinderen die zonder adequate pijnstilling op de grond worden geopereerd met verlichting van een mobiele telefoon, raken mijn zorghart diep. Als toekomstig arts voel ik mij verplicht om mij uit te spreken over de humanitaire crisis in Gaza en probeer ik andere zorgverleners te motiveren hetzelfde te doen, in de hoop de zorgsituatie aldaar met spoed draaglijk en menselijk te maken.
Onlangs was ik bij Het Grote Zorgdebat. Voorafgaand aan het debat deelde ik samen met mijn collega’s van Artsen voor Gaza witte rozen en kaartjes uit, om alle Israëlische en Palestijnse kinderen die omgekomen zijn door vreselijk geweld te herdenken, en aandacht te vragen voor humanitaire hulp in Gaza en een staakt-het-vuren. Tot mijn verbazing waren er een aantal zorgverleners die niks wilden aannemen – en nee, niet omdat we als Nederlanders voorzichtig omgaan met ons geld, want het was gratis – maar uit de wens om ‘neutraal’ te blijven. ‘Wij staan hier niet om partij te kiezen,’ zei ik, ‘maar om solidariteit met zorgverleners en patiënten wereldwijd, aan welke kant dan ook, te betuigen.’ Maar dat mocht helaas niet baten. Zelfs niet toen ik benadrukte dat internationaal erkende organisaties als Artsen zonder Grenzen, de WHO en Amnesty International zich duidelijk uitspreken over de huidige mensonterende situatie in Gaza.2 3 4 De cijfers liegen er niet om. De feiten zijn onontkoombaar. En toch word ik zelfs binnen mijn eigen directe kring gewaarschuwd en wordt mij aanbevolen neutraal te blijven. Zodat ik niet ’gecanceld’ word.
Ik vind dat we doorslaan in neutraliteit en ruimte moeten maken voor medemenselijkheid, met de artseneed als leidraad en moreel kompas. Ik vind dat het de verantwoordelijkheid is van alle (toekomstige) artsen om aandacht te vragen voor situaties waarin de beschikbaarheid en toegankelijkheid van zorg in het gedrang komen, ook als het ogenschijnlijk een ‘ver-van-je-bedshow’ is.
Het is belangrijk om het gesprek met elkaar aan te blijven gaan en gezamenlijk verantwoordelijkheid te dragen voor het internationale zorglandschap. En dat begint al in de opleiding geneeskunde: meer onderwijs over de artseneed en de verantwoordelijkheden die komen kijken bij het arts-zijn zouden zeer waardevol zijn.
De Geneeskundestudent heeft onlangs op LinkedIn aandacht gevraagd voor de humanitaire crisis in Gaza en een brandbrief van zorgverleners met betrekking tot dit onderwerp ondertekend. Dit geeft mij hoop voor de toekomst.
Voetnoten:
1. KNMG. Nederlandse artseneed. Mei 2019. Te raadplegen via: https://www.knmg.nl/actueel/publicaties/artseneed
2. Artsen zonder Grenzen. Humanitaire ramp in Gaza. November 2023. Te raadplegen via: https://www.artsenzondergrenzen.nl/projecten/gaza/
3. World Health Organization. Conflict in Israel and the occupied Palestinian territory. November 2023. Te raadplegen via: https://www.who.int/emergencies/situations/conflict-in-Israel-and-oPt
4. Amnesty International. Nergens veilig in Gaza: Onwettige Israëlische aanvallen illustreren wrede minachting voor Palestijnse levens. November 2023. Te raadplegen via: https://www.amnesty.nl/actueel/nergens-veilig-in-gaza-onwettige-israelische-aanvallen-illustreren-wrede-minachting-voor-palestijnse-levens
M. Beyene
Klinisch geriater
De geschiedenis blijft zich herhalen, net als de discussies over neutraliteit (van oa artsen) tijdens humanitaire crisis. De toespraak van de voorzitter van Artsen zonder Grenzen na het in ontvangst nemen van de nobelprijs in 1999 (voor het aankaarte...n en alarmeren van schendingen van mensenrechten), zou volgende week weer zo gehouden kunnen worden.
'Humanitarisme wordt actief waar de politiek heeft gefaald of in crisis is. Wij
handelen niet om politieke verantwoordelijkheid op ons te nemen, maar in de eerste
plaats om het onmenselijk lijden te verlichten dat het gevolg is van dat falen (...)
Humanitaire actie heeft een kader nodig waarbinnen kan worden gewerkt. In een
conflict bestaat dit kader uit het internationaal humanitair recht. Dit geeft rechten
aan slachtoffers en humanitaire organisaties. Het legt de verantwoordelijkheid van
de landen vast om de naleving van deze rechten te garanderen, en schendingen
hiervan als oorlogsmisdaden te bestraffen. Vandaag werkt dit kader duidelijk niet.
Vaak wordt de toegang tot de slachtoffers van een conflict ons ontzegd. Humanitaire
hulp wordt door strijdende partijen zelfs als een oorlogsinstrument gebruikt. En wat
erger is, we zien een militarisering van de humanitaire actie door de internationale
gemeenschap.
In deze disfunctie, zullen wij onze stem laten horen om de politiek te dwingen zijn
onontkoombare verantwoordelijkheid op te nemen. Humanitarisme is geen middel
om een oorlog te beëindigen of vrede tot stand te brengen. Het is een
maatschappelijk antwoord op het politieke falen. Het is een onmiddellijk handelen op
korte termijn, dat de noodzaak van politieke verantwoordelijkheid op lange termijn
niet kan teniet doen.
Onze ethiek is er één van niet-aanvaarding. Wij zullen niet toelaten dat enig moreel
politiek falen of onrecht wordt goedgepraat of anders wordt voorgesteld. De
misdaden tegen de menselijkheid in 1992 in Bosnië- Herzegovina. De genocide in
Rwanda in 1994. De bloedbaden in Zaïre in 1997. De niets ontziende aanvallen op
burgerdoelwitten in Tsjetsjenië in 1999. Deze mogen niet worden verhuld met termen
als "Complexe Humanitaire Noodsituatie", of "Binnenlandse Veiligheidscrisis" – of
enig ander eufemisme – alsof het een of andere, politiek vage gebeurtenis betrof. Het
taalgebruik is doorslaggevend. Het schetst het probleem en bepaalt de respons.
Maar het bepaalt ook rechten, en dus verantwoordelijkheden. Het bepaalt of
medisch of humanitair ingrijpen aangewezen is. En het bepaalt of een politieke tussenkomst inadequaat is. Niemand noemt een verkrachting een “complexe
gynaecologische noodsituatie”. Een verkrachting is een verkrachting, net zoals een
genocide een genocide is. En beide zijn misdaden. Voor Artsen zonder Grenzen is dit
de kern van humanitaire hulpverlening: het doel lijden te verlichten, het doel de
autonomie te herstellen, de waarheid over onrecht naar buiten te brengen en aan te
dringen op politieke verantwoordelijkheid.'
S.R. Hofman
verzekeringsarts, Nootdorp
Ik vind het niet correct dat u de artseneed in deze context gebruikt. Wat zegt het wel of niet aannemen van een witte roos hierover? Dat mensen, en artsen in het bijzonder, neutraal willen blijven, is juist een zegen voor de samenleving. Waarom, van... alle ellende in de wereld kiest u ervoor alleen solidariteit te tonen met zorgverleners en patienten in Gaza. Doet of deed u hetzelfde voor Syrie, Afghanistan, Iran, Pakistan, Oekraine, Rusland en zo kan ik nog wel even doorgaan. Als uw antwoord nee is dan bent u alleen begaan met het leed van een bepaalde groep, hetgeen juist een arts niet zou mogen doen. De cijfers zeggen genoeg zegt u. Cijfers zeggen echter helemaal niets als zij zo selectief worden gebruikt en andere cijfers niet genoemd worden. Dit heeft met verantwoording nemen voor de samenleving helemaal niets te maken. U heeft een bepaalde mening en kiest ervoor deze uit te dragen. Als anderen er voor kiezen hun mening voor zich te houden betekent dit niet dat zij niet handelen volgens de eed, in tegenstelling zelfs.
H. Rotbi
Voorzitter De Geneeskundestudent
Beste dr Hofman,
Zoals ik in mijn column letterlijk schrijf: ‘Wij staan hier niet om partij te kiezen,’ zei ik, ‘maar om solidariteit met zorgverleners en patiënten wereldwijd, aan welke kant dan ook, te betuigen.’
Alle humanitaire catastrofes, wa...ar dan ook ter wereld, gaan mij als toekomstig arts aan het hart. Ik heb in dit column gekozen te focussen op de crisis in Gaza, omdat de huidige zorgsituatie aldaar onmenselijk is geworden en in mijn ogen meer aandacht verdient.
Het antwoord op uw vraag is dus zeker geen ‘Nee’.
Ik laat het graag hierbij.
Met vriendelijke groet,
Hajar Rotbi
[Reactie gewijzigd door Rotbi, Hajar op 05-12-2023 16:19]
M. Boonzaaijer
specialist ouderengeeeskunde, Hendrik Ido Ambacht
In uw eerste voorzitterscolumn maakt u een politiek-militair statement, staakt het vuren in Gaza, wat u verpakt als de enige juiste morele keus die voortvloeit uit de artseneed.
Ik vind dat niet passend en niet correct.
Prima om aandacht te te ...vragen voor de erbarmelijke situatie in Gaza en Israël en voor Palestijnse en Israëlische slachtoffers. Het is uiteraard wenselijk dat er geen burgerslachtoffers meer vallen en hulpverlening beter plaats kan vinden, maar met een staakt het vuren wordt Israël mogelijkheden ontnomen zich te verdedigen en zijn bevolking te beschermen.
Bij een eerlijke morele afweging worden verschillende waarden ven verschillende partijen tegen elkaar afgewogen. In dit geval zou ik de negatieve effecten van een terreurorganisatie op de volksgezondheid in Israël en Gaza laten meewegen. Er zijn net 1200 mensen met veel enthousiasme en instemming vermoord; herhaling optioneel.
Vervolgens is het goed gebruik om meerdere handelingsperspectieven te overwegen om zo goed mogelijk recht te doen aan alle partijen; bijvoorbeeld het instellen van veilige zones die burgerslachtoffers kunnen beperken en hulpverlening beter mogelijk maken.
A. Pfaff
Anesthesioloog n.p., Maastricht
Een eerlijke morele afweging; geeft u dan maar eens aan hoe u het bombarderen van burgerbevolking met als gevolg meer dan het tienvoudige aantal doden "moreel afweegt" tegen de door u genoemde 1700 doden en 75 jaar bezetting.
En met een staakt het... vuren wordt Israël mogelijkheden ontnomen zich te verdedigen en zijn bevolking te beschermen
Moet het bombarderen van de vele kinderen en baby's in dit kader gezien worden als "moreel gerechtvaardigd", omdat het potentiële "terroristen" kunnen zijn?
S.R. Hofman
verzekeringsarts, Nootdorp
Ik ben het met collega Boonzaaijer eens dat het Medisch Contact geen plaats is voor een politiek- militaire discussie, hoewel ik mij volledig kan vinden in zijn reacties. Op het schrijven van onjuistheden wil ik echter wel reageren. Er is geen sprak...e van bezetting en zeker niet van 75 jaar. Israel heeft Gaza verlaten in 2005 nadat het in 1967 veroverd was op Egypte. Sinds 2005 zijn er bijna dagelijks raketaanvallen vanuit Gaza gericht op de burgerbevolking van Israel.
M. Boonzaaijer
specialist ouderengeeeskunde, Hendrik Ido Ambacht
Uw reactie is een extra illustratie dat het hier gaat om een politiek-militaire discussie. Het Medisch Contact lijkt me niet de juiste plaats daarvoor.
Daarom een laatste korte reactie van mij.
Bombarderen van burgerdoelen is iets wezenlijks anders... dan bombarderen van militaire doelen waarbij burgerslachtoffers vallen. Burgers die veelal herhaaldelijk zijn opgeroepen om de plaats van oorlogshandelingen te verlaten.
Het opkomen voor de rechten en behoeften, een zorghart zo u wilt, van de ene partij waarbij de rechten en behoeften van de andere partij bewust of onbewust niet meetellen stuit me tegen de borst.
Daarom heb ik deze reactie geplaatst. En daarom heb ik kort een alternatief benoemt. En daarom wil ik het lot van de inwoners van Gaza blijven meewegen.
Hoe moeilijk dat soms ook is.
G.F. Hasperhoven
Arts-onderzoeker, Rotterdam
Welkom! En bedankt voor het maken van dit belangrijke punt. We mogen onze eed soms best wat meer uitgesproken uitdragen.
Ik kijk uit naar de volgende column.
A. Abed
Huisarts, Amersfoort
Dit klopt wat collega Rotbi aankaart. Dit zou je van een collega niet kunnen verwachten. Waar blijft je eed?? Om niet te mogen zeggen wat in Gaza gaande is?