‘Alle onderwerpen komen nu aan bod’

Meer aandacht voor de steunfunctie van de SCEN-arts en meer handvatten voor consultaties in bijzondere situaties bij euthanasie: de herziene KNMG-richtlijn Steun en consultatie bij euthanasie (SCEN) is flink uitgebreid. Kaderarts palliatieve zorg, SCEN-arts en docent Petra Blommendaal schreef eraan mee. ‘Hier heb je echt wat aan.’

Artsen die bellen voor een consultatieverzoek, maar ophangen met een advies: Petra Blommendaal maakt het regelmatig mee als ze dienst heeft als SCEN-arts. ‘Soms bespeur ik een aarzeling bij de vraag om een patiënt te bezoeken. Twijfels kunnen ontstaan vanwege druk door patiënt of naasten of juist omdat er bedenkingen zijn over de vrijwilligheid van het verzoek. Het kan ook dat aan alle eisen is voldaan, maar het verzoek niet past bij de eigen grenzen van de arts, bijvoorbeeld in complexe situaties als mensen met een verlaagd bewustzijn, psychische problematiek of ernstige dementie. In al die gevallen is het goed om steun te vragen bij SCEN, in gesprek te gaan en even een pas op plaats te maken voor reflectie.’

Twee taken

Steun en advies geven behoort dan ook tot de kerntaken van de SCEN-arts, het vak dat Blommendaal al vijftien jaar uitoefent. Eerst naast haar werk als huisarts, maar tegenwoordig naast het lesgeven aan huisartsen en als docent bij de kaderopleiding palliatieve zorg. ‘SCEN-artsen zijn deskundig op het gebied van euthanasie en staan klaar met raad en daad voor artsen. In de nieuwe richtlijn staat nu goed uitgelegd op wat voor manieren we steun kunnen bieden: door te luisteren of in gesprek te gaan over twijfels, maar ook door te sparren over dilemma’s, advies te geven over juridische aspecten of vragen te beantwoorden over de uitvoering van euthanasie.’

Onafhankelijk advies

Daarnaast verzorgen SCEN-artsen de verplichte consultatie. Blommendaal: ‘Als een arts een euthanasieverzoek krijgt, moet hij zich houden aan de zorgvuldigheidseisen in de euthanasiewet. Eén van die eisen is om een onafhankelijke arts te raadplegen. Overigens geldt dat als een SCEN-arts steun biedt met meer dan alleen algemene informatie, de consultatie door een andere SCEN-arts moet plaatsvinden. Het is namelijk van belang dat de SCEN-arts zijn of haar onafhankelijkheid behoudt naar zowel de collega, als de patiënt.’

Zelf verantwoordelijk

Een veelvoorkomend misverstand is dat de SCEN-arts na de consultatie wel of geen toestemming geeft. Maar zo werkt het niet, legt Blommendaal uit. ‘De SCEN-arts toetst of aan de zorgvuldigheidseisen wordt voldaan. Ik ga daarvoor in gesprek met de arts, lees de documentatie, controleer of aan alle wettelijke eisen is gedacht en plan een huisbezoek in bij de patiënt. Daar spreek ik met de patiënt – ook altijd even onder vier ogen – en de naasten. Dat bezoek vindt meestal snel na contact met de arts plaats. Soms dezelfde dag nog, en anders binnen enkele dagen. Daarna geef ik mijn oordeel via een verslag. Maar dat oordeel is niet bindend. De arts die het verzoek heeft gekregen, blijft te allen tijde zelf verantwoordelijk voor de gemaakte keuzes.’

Blijven opletten

Een verbetering die daarmee samenhangt, is dat nu expliciet in de richtlijn staat opgenomen dat de SCEN-arts de verantwoordelijkheid heeft om de consultvragende arts te wijzen op de geldende richtlijnen. ‘Denk aan de EuthanasieCode, de KNMG-richtlijn Uitvoering euthanasie en hulp bij zelfdoding en de richtlijn Levensbeëindiging op verzoek in de psychiatrie’, vertelt Blommendaal. ‘Ik vergeet het nog weleens, terwijl het echt zinvol is: de arts moet volgens de richtlijnen werken. Dat zit soms in kleine dingen: vorig jaar hebben Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE’s) bijvoorbeeld twee keer geoordeeld dat een euthanasie onzorgvuldig was omdat de SCEN-arts ook patiënt was in de praktijk van de arts. Ook al komt de SCEN-arts daar nooit, toch kan het de onafhankelijkheid van de SCEN-arts in de weg staan.’

Duidelijke handvatten

Een andere uitbreiding van de richtlijn betreft de aparte hoofdstukken over bijzondere situaties. ‘Denk aan consultaties bij mensen met dementie, een verstandelijke beperking, een coma, een psychische stoornis of een combinatie van somatische en psychische problematiek’, schetst Blommendaal. ‘Ook kun je denken aan mensen met een stapeling van ouderdomsaandoeningen die niet levensbedreigend zijn, maar wel zorgen voor ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Een andere lastige situatie is als er een verzoek komt van een minderjarige tussen de twaalf en achttien jaar. Daar geeft de richtlijn nu duidelijke handvatten voor.’

Complexe situaties

Heeft ze daar een voorbeeld van? ‘Een complexe situatie die niet veel voorkomt maar wel om opletten vraagt, is duo-euthanasie. Dan vraagt een echtpaar gezamenlijk om euthanasie. De consultatie mag dan niet gedaan worden door één SCEN-arts. Beide verzoeken moeten apart worden beoordeeld en ook niet tegelijkertijd. Je wilt er namelijk zeker van zijn dat het bij beide personen om een authentieke wens gaat, en niet dat de één de ander heeft overtuigd. Verder geeft de richtlijn meer duidelijkheid over hoe om te gaan bij euthanasieverzoeken van mensen met dementie. Zo maakt de richtlijn onderscheid in of iemand nog wilsbekwaam is, en welke opties er zijn bij late dementie.’

Vroeg op bezoek

Een laatste waardevolle toevoeging vindt ze de tekst over vroege consultatie. ‘In principe behandelen SCEN-artsen alleen actuele verzoeken: daarom gaan we ook altijd binnen enkele dagen op huisbezoek bij een patiënt’, vertelt Blommendaal. ‘Maar er zijn situaties denkbaar dat een eerder bezoek aan te raden is, bijvoorbeeld bij dementie, een ziekte als ALS of een hersentumor. Je kunt dan nog dingen uitvragen die op een later moment lastiger worden. Ik neem dan in mijn verslag op dat er nu nog niet voldaan is aan de zorgvuldigheidseisen en kan het verslag aanvullen wanneer het verzoek wel actueel is.’

Alles aan de orde

Met de nieuwe richtlijn beschikt de SCEN-arts nu dan ook over een compleet en uitgebreid document, vindt Petra Blommendaal. ‘Als docent merk ik dat alle onderwerpen waar ik tijdens de opleiding vragen over krijg, nu aan de orde komen. De taal is toegankelijker dan in de vorige richtlijn en complexe casuïstiek is beter uitgewerkt. Je hebt echt iets aan deze nieuwe richtlijn.’