Mag ik een patiënt erop wijzen dat hij kan stoppen met eten en drinken om het eigen leven te beëindigen?

Casus
Een oudere patiënt van mij lijdt aan meerdere ouderdomsaandoeningen en is op zoek naar een manier om een eind aan het eigen leven te maken. Hij wil geen euthanasie. Mag ik hem erop wijzen dat hij kan stoppen met eten en drinken?

Advies

Stoppen met eten en drinken (STED) kan leiden tot een waardig overlijden, afhankelijk van de medische situatie van de patiënt, en mits de patiënt goed wordt voorgelicht en begeleid. Het is toegestaan de patiënt te wijzen op de mogelijkheid zelf te stoppen met eten en drinken, ook als de patiënt dat niet zelf ter sprake brengt. Als de patiënt besluit tot STED is uw rol als arts de patiënt van betrouwbare informatie te voorzien, voor te breiden op het proces, te begeleiden en het lijden waar nodig te verzachten.

Toelichting

Aan het eind van het leven kunnen mensen soms op zoek gaan naar methodes om in eigen regie een eind aan het leven te maken. Het kan daarbij gaan om mensen bij wie een euthanasieverzoek is afgewezen, maar soms ook om mensen die geen euthanasie willen. Een arts hoort altijd serieus in gesprek te gaan met mensen die een actuele doodswens hebben. Voor patiënten die ouder zijn dan 60 jaar of bij patiënten met een levensbedreigende aandoening, kan bewust stoppen met eten en drinken een aanvaardbare manier van sterven zijn. Voor mensen jonger dan 60 jaar én bij wie geen levensbedreigende aandoening is, moet STED worden ontraden. In onderstaande toelichting wordt uitgegaan van een wilsbekwame patiënt.

Mensen gaan soms op zoek naar methodes om in eigen regie een einde aan het leven te maken

Bewust stoppen met eten en drinken

Bewust stoppen met eten en drinken is een keuze die iedereen zelf kan en mag maken. Deze beslissing is te vergelijken met het weigeren van een behandeling waardoor het overlijden volgt. Er is geen instemming van de arts nodig. Soms komen mensen zelf met de suggestie om te stoppen met eten en drinken. De arts mag het onderwerp ook ter sprake brengen als er aanwijzingen zijn dat iemand een weloverwogen, actuele doodswens heeft. Het is de verantwoordelijkheid van de arts om hierover met de patiënt het gesprek aan te gaan om mensen in staat te stellen een weloverwogen beslissing te nemen over hun levenseinde.

De arts moet onder meer informatie geven over het verloop tijdens het proces van stoppen met eten en drinken en ook adequate palliatieve zorg verlenen. Het gaat dan bijvoorbeeld om mondverzorging, het voorkomen van decubitus en het bestrijden van pijn, mictieklachten, obstipatie, slaapproblemen, onrust en verwardheid. Als voldaan is aan de criteria (refractaire symptomen, beperkte levensverwachting) kan ook met palliatieve sedatie worden gestart.

Palliatieve zorg

Het begeleiden van patiënten bij het stoppen met eten en drinken wordt niet gezien als hulp bij zelfdoding, maar als een vorm van palliatieve zorg. De arts moet deze zorg altijd verlenen, ook als hij het niet eens is met het besluit van de patiënt. Het overlijden door bewust te stoppen met eten en drinken wordt als een natuurlijke dood beschouwd. Op het overlijdensformulier wordt als doodsoorzaak ‘stoppen met eten en drinken’ benoemd. Voor het ondersteunen van hulpverleners die geconfronteerd worden met patiënten die willen stoppen met eten en drinken, hebben de KNMG en V&VN een handreiking opgesteld.