Managementtaken leiden tot burn-out bij huisarts

Werkdruk in het algemeen, en alle managementtaken in het bijzonder, zijn de belangrijkste factoren die bij huisartsen leiden tot een burn-out. Dat komt naar voren uit promotieonderzoek van gepensioneerd huisarts Nico Verhoef.

In zijn bijna veertigjarige loopbaan als huisarts zag Nico Verhoef (73, sinds 2019 met pensioen) een stoet aan patiënten maar ook collega’s voorbijtrekken die kampten met burn-out. En met de wijsheid van nu vraagt hij zich weleens af of hij ‘misschien zelf ook wel’ met burn-outklachten heeft getobd, als voornamelijk solistisch werkend huisarts met vaak zeventigurige werkweken waardoor overbelasting een continue factor was. Tot ziektemelding leidde dat overigens niet; in al die jaren verzuimde hij ‘slechts één dag door keelontsteking’.

Zijn ‘voorliefde voor de wetenschap en voor geestelijk lijden’ maakten dat Verhoef in de laatste jaren van zijn praktijkhouderschap besloot een promotietraject aan de Open Universiteit te starten om zich te verdiepen in het ontstaan van burn-outs bij huisartsen. Verhoef interviewde hiervoor huisartsen, en gebruikte vragenlijsten die door zo’n 180 huisartsen werden ingevuld. ‘Het onderwerp is maatschappelijk heel relevant’, aldus Verhoef, die in zijn proefschrift wijst op het toenemende ziekteverzuim onder huisartsen. Dat percentage steeg tussen 2010 en 2020 van 3,2 procent naar 5,6 procent. ‘Een deel daarvan is dus door burn-outs.’

Risico’s

Maar naast het volledig uitvallen (oftewel absenteïsme) van de ‘poortwachters in de zorg’, leiden burn-outklachten ook tot presenteïsme, schetst Verhoef. Dus tot artsen die wel door blijven werken, maar minder goede zorg kunnen leveren door hun burn-outklachten: emotionele uitputting, depersonalisatie en verminderde persoonlijke effectiviteit. ‘Presenteïsme is nog het meest gevaarlijke gevolg, vanwege de risico’s voor de patiënt, omdat de kans op medische fouten niet gering is. En voor de arts in kwestie vanwege het risico op een tuchtzaak.’ Huisartsen meldden in Verhoefs onderzoek vooral emotionele uitputting als belangrijkste klacht die leidde tot hun absenteïsme en presenteïsme.

Dat werkdruk en managementtaken (waaronder administratie) door bij zijn onderzoek betrokken huisartsen het vaakst werden genoemd als oorzaken voor hun burn-outklachten, noemt Verhoef zelf ‘niet verrassend’. ‘Het gonst al jaren in de pers, dus het is niet nieuw. Maar tot nu toe is het nooit hard gemaakt. Ook niet door mij in mijn onderzoek, want voor hard wetenschappelijk bewijs zou nog een longitudinaal onderzoek nodig zijn. Maar mijn promotieonderzoek biedt wel een zeer sterke aanwijzing. Het is wel het hardste bewijs dat we tot nu toe hebben.’

Statement

De uitkomst kan voeding geven aan huisartsenorganisaties zoals de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) om ‘een politiek statement te maken’, oppert Verhoef. ‘Zij kunnen de politiek beïnvloeden om te kijken hoe deze de werkdruk van artsen kan verlagen.’

Verder onderzocht Verhoef of de kans op burn-out toeneemt als een huisarts door het werk minder uren beschikbaar is voor het thuisfront, of als de dokter werkstress mee naar huis neemt. Vooral dat laatste bleek een factor van belang. ‘Dus de boodschap is: zorg dat je je thuisfront veilig houdt en je de stress niet elke dag mee naar huis neemt. Zorg voor een uitlaatklep. Het voorkomt een burn-out niet, maar verkleint wel de kans.’ Zelf leerde hij zich aan ‘te vergeten wie ik als eerste die dag op het spreekuur had gezien’ zodra hij op weg naar huis het bord ‘bebouwde kom’ passeerde van Numansdorp, waar zijn praktijk stond.

Solistisch

Als het aan Verhoef ligt, komt er nog een vervolgstudie die ingaat op de vraag of ‘praktijkkarakteristieken’ ook een rol spelen bij het risico op burn-out voor huisartsen. Het lijkt hem namelijk aannemelijk dat solistisch werkende huisartsen een hoger risico lopen, omdat zij in hun eentje verantwoordelijk zijn voor alle managementtaken. ‘Zij moeten alles zelf oplossen: de printer die ermee ophoudt of problemen met personeel. En je kunt niet even iets delen met iemand. In een groepspraktijk kun je bij een kop koffie eerder spuien als er iets speelt. Werken in een groepspraktijk is ook meer in lijn met de uitkomst dat samenwerken de kans op burn-out verkleint.’

In zijn onderzoek keek de gepensioneerde huisarts namelijk ook welke factoren de kans op een burn-out verminderen. Dat bleken ‘samenwerking’ en ‘het werken met andere mensen’ te zijn. ‘Dat weet ik uit eigen ervaring. Ik heb voor mezelf op een gegeven moment tijd gemaakt om op woensdagen met de assistent kleine chirurgische ingrepen te doen. Samen peuteren aan een vetbult. Dat vind ik leuk.’ Hij roept vakgenoten dan ook op om iets te zoeken ‘wat energie geeft en het vak leuk maakt’. ‘Dat kan elke huisarts doen, die ruimte heb je als zelfstandige. Verschuif accenten, wacht niet af. Het is niet hopeloos.’