‘Les vanuit de schuilkelders’

Alle noodzakelijke voorzieningen doen het weer. Winkels, cafés en restaurants openen opnieuw hun deuren en hier en daar wordt zelfs weer gebouwd. Ook hun geneeskundestudie hebben ze – zij het online – allang weer opgepakt. Het is na het oorlogsgeweld dat Oekraïne maandenlang teisterde nu al een aantal weken relatief rustig in de regio’s waar ze wonen. ‘Ja, af en toe is er nog een aanval met raketten, maar het is bijna niets als je het vergelijkt met in het begin’, vertelt Avdieienko.

Omsingeld

Roshchupkin en zijn familie kozen er afgelopen voorjaar heel bewust voor hun stad Sumy – in noordoost-Oekraïne op nog geen vijftig kilometer van de Russische grens – niet te ontvluchten. Een van de redenen was dat de stad verlaten misschien wel gevaarlijker was dan blijven. Roshchupkin: ‘Sumy was sinds het begin van de oorlog omsingeld door Russische troepen. Ons leger wist ze buiten de stad te houden; daardoor was het vooral op het platteland erg gevaarlijk. Gelukkig zijn de Russische troepen nu weg en is het veilig in Sumy. Nou ja, bíjna veilig, als je raketaanvallen niet mee­rekent.’

Roshchupkins studie lag enkele maanden stil door de oorlog en dat terwijl hij vlak voor zijn afstuderen zat. ‘Omdat ik niets aan mijn studie kon doen, ben ik gaan helpen op de afdeling Chirurgie van het universitair ziekenhuis. Er waren veel gewonden, dus extra handen waren welkom. Tijdens mijn opleiding kwam ik maar één keer per week in het ziekenhuis, maar tijdens deze maanden heb ik veel praktijk­ervaring kunnen opdoen. Ik heb vaak geassisteerd bij operaties van slachtoffers met schotwonden of verwondingen door explosieven. Ik heb meer geleerd dan in de jaren ervoor. Eigenlijk was ik continu in het ziekenhuis; ik sliep er zelfs.’

Het geluid van bommen

Avdieienko studeerde en woonde met een vriendin in een appartement in Kharkiv toen de oorlog uitbrak. Het leven was simpel, vertelt ze, tot ze in de nacht van 24 februari wakker werd door het geluid van bommen en raketten. ‘Het was zo onverwacht dat het nu écht gebeurde. En ook heel beangstigend. Ik belde mijn ouders, maar ze geloofden me eerst niet toen ik vertelde dat het oorlog was. Ze zijn me daarna komen ophalen met de auto, want ik wilde graag weg. Maar weggaan uit Kharkiv was erg gevaarlijk; het was heel druk op de weg en we konden elk moment aangevallen worden door het Russische leger. Sindsdien woon ik weer bij mijn ouders en in deze regio in het midden van het land is het heel rustig. Maar ik ben wel plannen aan het maken om over een paar maanden terug te keren naar Kharkiv. Ik heb nu het gevoel dat ik stilsta. Ik kan moeilijk bij mijn ouders blijven en niets doen.’

Student Zlata Borcheva kwam half september terug naar Kharkiv. Sinds maart verbleef ze met haar 11-jarige broertje bij familie in Canada. Vervolgens deed ze in de zomer zeven weken lang praktijkervaring op in Cambridge, via een programma van de universiteit. Borcheva: ‘Hoewel ik veilig was in Canada, voelde ik me er machteloos en ongelukkig. Ik was zó bezorgd over mijn familie en mijn vriend in Oekraïne. Mijn grootste angst was dat ik ze nooit meer zou zien. Ik heb er natuurlijk op aangedrongen dat zij zouden vertrekken uit Kharkiv, maar ze luisterden niet. Dus heb ik besloten zelf terug te keren, ook omdat het veel veiliger en rustiger is in Kharkiv dan voor de zomer. Eigenlijk verwachtte ik dat de omstandigheden in de stad veel slechter en beangstigender zouden zijn, maar dat viel me in de eerste drie weken juist heel erg mee. Ik weet nu dat mijn hart in Kharkiv ligt; ik ga nooit meer weg.’

‘Ik heb vaak geassisteerd bij operaties van slachtoffers met verwondingen door explosieven’

Onlineonderwijs

Hoewel de gebouwen van hun universiteiten als gevolg van de oorlog op slot gingen en Avdieienko en Borcheva zelfs hun stad of land verlieten, zetten alle drie de studenten hun geneeskundestudie wél voort zodra dat weer kon. Voor Roshchupkin duurde het een paar maanden voordat het onlineonderwijs op gang kwam. Toch kreeg hij het voor elkaar om in juni, met een kleine vertraging, zijn genees­kundestudie af te ronden. ‘Het was behelpen. Bij uitstek voor geneeskundestudenten is onlineonderwijs natuurlijk onmogelijk, omdat je patiënten moet zien. Fysiek educatie is beter. Maar online is nog altijd beter dan niets.’

Avdieienko en Borcheva zaten enkele weken na het begin van de oorlog alweer in de virtuele collegebanken. Avdieienko: ‘Eerst wist niemand hoelang het zou duren voordat we onze studie zouden kunnen voortzetten. Een paar maanden? Een jaar? Maar de onlinelessen gingen al na twee weken weer van start. We waren natuurlijk door de coronacrisis al gewend aan onlinelessen. We hadden gelukkig geen medestudenten of docenten verloren, al lukte het niet iedereen gelijk om online mee te doen. Sommige studenten konden bijvoorbeeld niet beschikken over elektriciteit of internet. Ook de docenten waren heel vastbesloten om door te gaan; het kwam in het begin vaak voor dat ze lesgaven vanuit een schuilkelder in Kharkiv.’

Praktijkervaring

Nog steeds wordt al het onderwijs online aangeboden. ‘Op zich is dat oké’, zegt Borcheva. ‘Het is beter dan géén onderwijs. Maar ik maak me er ook zorgen over. We zouden vaker onderwijs moeten krijgen in het ziekenhuis en ervaring moeten opdoen. Dat kan de faculteit nu niet organiseren. Als je nu praktijkervaring wilt opdoen, moet je zelf het initiatief nemen en aankloppen bij een ziekenhuis. Als je écht wilt, dan is er genoeg dat je kunt doen. Ik werk nu zelf als verpleegkundige op de afdeling Urologie. Ik doe dus wel wát ervaring op, maar niet zoveel als ik zou moeten tijdens mijn studie. Het komt nu vaak neer op zelfeducatie en zelforganisatie. Dat is jammer, maar het is wat het is.’

Als gevolg van de oorlog voelt Avdieienko zich vooral onzeker over haar toekomst. Als alles volgens plan verloopt, studeert ze in juni 2023 af. ‘Maar door de oorlog ben ik onzeker over de volgende stap. Ik moet me specialiseren, maar gaat dat lukken? Is het mogelijk een plek te krijgen in Kharkiv, waar ik het liefst weer naartoe ga? Of kan ik misschien ergens anders in opleiding gaan? Voor de oorlog had ik een duidelijk toekomstplan. Eigenlijk zijn mijn doelen niet zoveel veranderd, maar voel ik me onzeker over de manier waarop ik mijn doelen kan verwezenlijken. Ik weet het nu gewoon niet zo goed wanneer ik welke stappen moet zetten. Daardoor voel ik me een beetje verloren. Maar tegelijkertijd relativeer ik dat ook. Kijk, het enige wat we écht willen in Oekraïne is vrede. Al het andere – de toekomstplannen die je had, de andere problemen in het land en in de wereld – is op dit moment niet zo belangrijk voor ons.’

‘Ik moet me specialiseren, maar gaat dat lukken?’

Gevoel voor understatement

Roshchupkin, Avdieienko en Borcheva reageren bijna gelaten op de hevige raketaanvallen op verschillende Oekraïense steden die sinds de explosie op de Krimbrug blijven voortduren. Met enig gevoel voor understatement vertelt Roshchupkin dat er kleine problemen waren met de elektriciteit. ‘Maar dat was snel opgelost en nu is alles weer oké in Sumy.’

De raketaanvallen waren wel een beetje beangstigend, vertelt Avdieienko, met een soortgelijk gevoel om te downplayen. ‘Het lastigst was de stroomuitval, de meeste studiegenoten, docenten en ikzelf hadden geen stroom. Daardoor vielen de onlinelessen op maandag uit. Maar een dag later werkte alles weer en hadden we gewoon les. We laten ons niet zomaar tegenhouden, we zijn stérk. En ja, misschien pas je je gaandeweg ook wel aan de omstandigheden aan.’

Ook bij Borcheva roepen de raketaanvallen – waar zij van dit drietal het minst aan gewend is – een gevoel strijdbaarheid op. ‘Ja, het was verschrikkelijk en beangstigend hier in Kharkiv. Maar tegelijkertijd maakt het ons extra vastberaden om door te gaan. Door te gaan met leven, met studeren. Ik ben nog steeds optimistisch. Hoewel het eng is, geeft het me ook kracht.’