Arbeidsmigranten: hoe zorgen we samen voor gezond leven en werk?

De werk- en leefomstandigheden van veel arbeidsmigranten en hun gezinnen zijn vaak zwaar en ongezond. Een werkgroep vanuit KAMG, NVAB en NVVG zoekt naar oplossingen voor de problemen van deze grote groep mensen.

In Nederland is een forse groep arbeidsmigranten aan het werk. Vrijwel alle politieke partijen roepen momenteel om ‘meer grip’ op arbeidsmigratie, zowel wat betreft aantallen als het aanpakken van misstanden. D66-lijsttrekker Rob Jetten stelde bijvoorbeeld eind oktober dat alleen ‘nuttige’, hoogopgeleide arbeidsmigranten voor onder andere de zorg en energietransitie naar Nederland zouden moeten komen. Hoe in de toekomst de glastuinbouw, de slachthuizen en de distributiecentra aan voldoende personeel zouden moeten komen, vermeldde hij niet. Ook erkende hij dat binnen de EU vrij verkeer bestaat van personen, zodat arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa (de zogenaamde MOE-landen) feitelijk niet geweerd kunnen worden. De overgrote meerderheid van de laagopgeleide arbeidsmigranten met laaggekwalificeerd, maar voor Nederland essentieel werk, komt nu net uit deze landen. In 2022 stonden in Nederland ongeveer 410.000 personen uit de MOE-landen ingeschreven, onder hen ruim 92.000 kinderen.

Kwetsbaar

Arbeidsmigranten bevinden zich vaak in een kwetsbare positie op arbeids- en sociaal gebied. Vaak zijn ze afhankelijk van hun uitzendbureau of werkgever voor hun huisvesting, transport, informatie en zorgverzekering. Wanneer zij hun werk verliezen, zijn zij dus automatisch dakloos en onverzekerd. De groep dakloze en werkloze arbeidsmigranten, met vaak complexe (verslavings)problematiek, lijkt groeiende. Veel arbeids­migranten verblijven in kleine woningen met matig sanitair en hygiëne, die met velen gedeeld worden. De woningen liggen vaak afgelegen en zijn slecht bereikbaar met het ov. Door hun lange werktijden, dagelijkse reistijd, krappe financiën, vermoeidheid en stress komen veel arbeidsmigranten weinig toe aan het leren van de Nederlandse taal, ontspanning, sport, sociale activiteiten of een gezonde leefstijl. Vrouwelijke arbeidsmigranten lijken kwetsbaar voor seksuele intimidatie.

Infectieziekten en huislijk geweld

Sociaalgeneeskundigen komen op diverse manieren in aanraking met arbeidsmigranten. Artsen infectieziektebestrijding en tuberculosebestrijding screenen vanuit de GGD op besmettelijke aandoeningen of zijn betrokken bij uitbraken, veelal gerelateerd aan crowded werk- en woonplekken. Tijdens de coronapandemie werd duidelijk hoe gevoelig arbeidsmigranten zijn voor infectieziekten. Zij verloren hun werk tijdens quarantaine, verborgen hun besmetting uit angst voor ontslag of werden onder druk gezet om door te werken. Jeugdartsen zien de kinderen van arbeidsmigranten op het consultatiebureau en op scholen. Vertrouwensartsen houden zich bezig met onder andere huislijk geweld bij arbeidsmigranten. Helaas zijn er signalen dat er vanuit de groep arbeidsmigranten relatief vaak huislijk geweld wordt gemeld.

Zware arbeidsomstandigheden

En dan zijn er de bedrijfsartsen en verzekeringsartsen, dé experts in gezond en veilig werken. Zij zien arbeidsmigranten juist feitelijk veel te weinig. Zo benadrukken bedrijfsartsen de indrukwekkende veerkracht van arbeidsmigranten, die naar Nederland komen met de intentie om hard te werken en een goed leven te creëren. Voor zichzelf, en al werkende ook voor ons. Tegelijkertijd maken bedrijfsartsen zich ernstig zorgen over laagopgeleide arbeidsmigranten. Ze verrichten vaak ‘3D-werk’: dirty, dangerous, demeaning. Werkomgevingen kunnen lawaaierig zijn, slecht verlicht, vochtig, koud of heet. Werkdagen zijn lang, vaak in ploegendienst, met hoge productie-­eisen en soms onduidelijke normen wanneer het werk klaar is. Mensen wonen vaak ver van het werk en worden gezamenlijk met tijdrovende transporten vervoerd van en naar de woonplek. De risico’s zijn groot: nieuwkomers en tijdelijke krachten zijn oververtegenwoordigd in ongevallenstatistieken. En juist deze groep krijgt vaak geen veiligheidsinstructies, heeft nauwelijks toegang tot bedrijfsgeneeskundige zorg en werkt over het algemeen buiten de bescherming van arbodiensten. Bij werkloosheid door ziekte of ongeval zou meestal de verzekeringsarts vanuit het UWV bedrijfsgeneeskundige zorg aan deze mensen te verlenen. Verzekeringsartsen zijn echter over­belast en missen soms specifieke expertise.

Ze doen vaak ‘3D-werk’: dirty, dangerous, demeaning

Kinderen

Jeugdartsen komen veel in aanraking met de kinderen van arbeidsmigranten die de kwetsbare positie van hun ouders delen. Zij groeien vaak op in armoede. Hun ouders vinden het soms lastig om de weg te vinden in de verloskundige zorg, kraamzorg en jeugd­gezondheidszorg in Nederland, en zijn vaak niet ingeschreven bij een huisarts. Wanneer een lid van het gezin zorg nodig heeft, vertrekt soms het hele gezin daarvoor naar het land van herkomst. Dit is één van de redenen dat scholen rapporteren dat de kinderen van arbeidsmigranten soms een schoolloopbaan met veel onderbrekingen hebben. Mede daardoor ontwikkelen sommige kinderen van arbeidsmigranten zich niet naar vermogen. Zij komen op het speciaal onderwijs of op de praktijkschool terecht, waar dat met stabielere omstandigheden niet was gebeurd. In een rapport van Pharos melden professionals dat zij zich het meest zorgen maken over de kinderen die in overvolle ‘vakantiehuisjes’ of caravans op recreatieparken opgroeien, met onder andere slaapgebrek tot gevolg. Zij zouden ook meer getuige zijn van drankgebruik, vechtpartijen en huislijk geweld. Daarnaast komen problemen als obesitas en taalachterstanden regelmatig voor.

Oproep

De problemen van arbeidsmigranten spelen dus, als zo vaak, over de volle breedte van de sociale geneeskunde. Public health meets occupational health. Samen werken aan oplossingen is noodzakelijk. Daarom is een werkgroep gestart vanuit KAMG, NVAB en NVVG, die rond het thema arbeidsmigranten kennis en best practices bijeenbrengt, werkt aan een nieuwe leidraad of richtlijn, een onderzoeksagenda opstelt en ‘lobbyt’ bij (gemeente)politiek en bedrijfsleven. Dat doen we vanuit onze mensenrechtenvisie en onze eed. Wil je je aansluiten en bijdragen aan visie en werkelijke oplossingen? Mail dan naar bureau@kamg.nl. Want arbeidsmigranten en hun gezinsleden hebben recht op een menswaardig bestaan, met goede toegang tot gezond en veilig werk, arbeidsgeneeskundige expertise, preventie, zorg, wonen en onderwijs.

auteurs

Karine van ’t Land, voorzitter KAMG

Boyd Thijssens, voorzitter NVAB

Kevin De Decker, voorzitter NVVG

Bronnen:

1. Algemeen Dagblad. 2 november 2023. Jetten (D66) wil alleen ‘nuttige arbeidsmigranten’ hier laten werken: ‘Politiek hardst gefaald op migratie’. Jetten (D66) wil alleen ‘nuttige arbeidsmigranten’ hier laten werken: ‘Politiek hardst gefaald op migratie’ | Tweede Kamerverkiezingen 2023 | AD.nl.

2. Zorg(en) voor arbeidsmigranten. Een verkennend onderzoek naar gezondheid en welzijn van arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa in Nederland en de toegang tot zorg. Inge Goorts, Elize Smal. Pharos. April 2022. Zorg(en) voor arbeidsmigranten (pharos.nl).

3. Geen tweederangsburgers. Aanbevelingen om misstanden bij arbeidsmigranten in Nederland tegen te gaan. Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten. 30 oktober 2020. Geen tweederangsburgers (overheid.nl)

4. Hoe denken arbeidsmigranten over gezondheid en zorg in Nederland? De resultaten van het 2e arbeidsmigrantenpanel. Jan Cremers. Het Kenniscentrum Arbeidsmigranten. Oktober 2021 (revisie in november 2021). Eindrapport-Hoe-denken-arbeidsmigranten-over-gezondheid-en-zorg-in-Nederland-05-11-2021.pdf (hetkenniscentrumarbeidsmigranten.nl)

5. Migranten in de frontlinie. De effecten van COVID-19 maatregelen op arbeidsmigranten werkzaam in cruciale sectoren. Tesseltje de Lange et al. Radboud Universiteit / De Burcht Nijmegen 2023. 290450.pdf (ru.nl)

6. Zorgen om kinderen uit Midden- en Oost-Europese EU-landen. Rapport over kinderen van arbeidsmigranten uit MOE-landen. Joke van Wieringen, Bram Tuk. Pharos. Januari 2020. Zorgen om kinderen uit Midden- en Oost-Europese EU-landen - Pharos.