Zorg is niet op íeders lijf geschreven
Discriminatie duurt voort bij behandeling en onderzoek
1 reactieDiscriminatie in de zorg bestaat nog steeds. Direct of indirect blijkt de norm nog altijd wit, cis, man, heteroseksueel, valide, slank.
Homoseksuelen mochten tot voor kort geen bloed doneren. Als bij vrouwen een myocardinfarct wordt gediagnosticeerd noemt men het klachtenpatroon vaak ‘atypisch’. De levensverwachting van Afro-Amerikaanse mensen in Amerika is lager van die van hun landgenoten. Het zijn voorbeelden die (in)direct met discriminatie in de zorg te maken hebben. Als je buiten de bekende normen valt, ervaar je een zorg die niet voor jou gemaakt is.
Zwijgcultuur
Twee op de drie zorgverleners hebben te maken gehad met agressie en geweld door patiënten, cliënten of zijn familie. In ieder geval 23 procent van hen rapporteerde hierbij een expliciete ervaring met discriminatie.1
‘Hier liggen de schoonmaakspullen’
Onderzoek van de Anne Frank Stichting en het Verwey Jonker Instituut toont dat bedreiging, geweld en pesterij van medewerkers in de publieke sector (onder andere zorg en politie) vaak hand in hand gaan met racisme en discriminatie.2 We weten dat er ieder jaar tientallen meldingen worden gedaan bij antidiscriminatie- en racismemeldpunten in de zorgsector, in 2019 waren dat er 76. Toch lijken deze getallen niet representatief voor het groeiende probleem. Zorgverleners van kleur vertellen dat zij helaas maar al te goed bekend zijn met dit soort uitspraken op het werk. ‘Ik wil niet door een zwarte geholpen worden’ of ‘Hier liggen de schoonmaakspullen’ zijn slechts enkele voorbeelden.3 Er heerst echter een zwijgcultuur. De patiënt is koning en je baas spreek je nu eenmaal niet tegen. De hiërarchie draagt dus bij aan je niet durven uitspreken. Dan ben je de pretbederver, kom je slecht in de groep te liggen en heb je minder kansen. Om deze redenen spreekt men zich niet makkelijk uit.3 Ook studenten die tot etnische minderheden behoren hebben hiermee te maken; het blijkt dat zij vaak een lagere beoordeling krijgen en slachtoffer zijn van stigmatisering.4
Gevolgen voor gezondheid
Discriminatie in de zorg heeft ook gevolgen voor gezondheid en welzijn. Pijn bij vrouwen wordt minder serieus genomen dan bij mannen. En hoewel iedere vrouw in haar vruchtbare levensfase menstrueert, wordt aan de bijbehorende klachten onvoldoende gehoor gegeven. Het feit dat niet-menstruerende mannen vaker hoge posities bekleden draagt daar niet aan bij. Verder is opmerkelijk dat een typische diagnose bij vrouwen namelijk endometriose, gemiddeld pas na acht jaar gesteld wordt, terwijl 2 à 10 procent lijdt aan deze aandoening.5
Bij zwarte vrouwen is het thema pijn wellicht nog belangrijker. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat pijn bij hen minder serieus wordt genomen en zij hierdoor bijvoorbeeld minder pijnstilling krijgen.6 Een ander onderzoek naar het uitvoeren van een cholecystectomie laat vooral zien dat zwarte mensen gemiddeld later of zelfs niet geopereerd worden.7 Bovendien uiten sommige aandoeningen zich anders op een gekleurde huid, zoals een aantal dermatologische aandoeningen. Bij zwarte mensen worden ziektes daarom vaak later en soms ook te laat ontdekt. Ook ten tijde van corona komt de white skin bias naar voren: familieleden van covid-19-patiënten wordt gevraagd of ze bleek zien of blauwe lippen hebben, om hypoxie uit te vragen; dit is echter minder goed te zien bij mensen van kleur.8
Mensen met een hoog BMI hebben de pech vaak direct bevooroordeeld te worden, zij krijgen door artsen toegebeten zelf veroorzaker van hun ziekte te zijn. Obesitas hangt echter ook samen met psychische armoede en het hebben van een lage sociaal-economische status. In een tijd dat welvaartsziekten hoogtij vieren kan een hoog BMI niet genegeerd worden – wel moeten de oorzaken van zwaarlijvigheid goed onderzocht worden en de patiënt op maat begeleid.
Bij zwarte vrouwen wordt pijn minder serieus genomen
Wetenschap
In de wetenschap is steeds meer aandacht voor de heterogeniteit van onderzoeksgroepen. Zo bestaat de wens om in de toekomst meer rekening te houden met heterogeniteit van onderzoekspopulaties, op dit moment zijn dit veel (witte) mannen. Ook het aanpassen van de onderzoeksrichtlijnen is een belangrijk thema. Maar we zijn er nog lang niet. De coronavaccinaties werden voornamelijk op mannen getest. Later bleek een van de bijwerkingen zich vooral bij vrouwen te presenteren.9 En laten het nu net de vrouwen zijn die de vaccinaties eerder kregen, zij werken immers vaker in de zorg.
Wat de witte norm betreft is het berekenen van de eGFR een interessant voorbeeld. Hier is sprake van een correctiefactor als iemand een zwarte huidskleur heeft. Het is zo dat de eGFR makkelijk onder- of overschat kan worden, maar dit heeft met spiermassa te maken, niet met huidskleur. Het gedachtegoed dat de zwarte mens per definitie sterker is, werd in de koloniale tijd bovendien als excuus gebruikt om zwarte mensen als slaaf extreem zwaar werk te laten verrichten. Hoewel dit niet vergelijkbaar is met de correctiefactor van de eGFR, laat het wel zien waar sommige overtuigingen hun oorsprong vinden.
In onze studieboeken wordt overigens nog steeds gesproken over het ‘negroïde ras’ of het ’Kaukasische ras’. Woordgebruik dat niet meer van deze tijd is.
Aanpakken
Om discriminatie in de zorg aan te pakken moeten er meerdere dingen gebeuren. Zo is het belangrijk dat er data over discriminatie beschikbaar zijn en deze ook gepubliceerd worden. Beroepsorganisaties als de NvZ, de V&VN en de KNMG bezitten deze informatie niet. Incidenten worden slechts bij de lokale ziekenhuizen gemeld. Ten aanzien van patiënten wordt etniciteit niet door zorginstellingen geregistreerd. Dit mag wettelijk gezien ook niet, maar daarom is het wel moeilijk om gezondheidsongelijkheden aan te tonen.10
Bovendien moet discriminatie in de zorg bespreekbaar worden gemaakt en gemelde incidenten openlijk aangekaart. Hiermee hopen we dat passende consequenties zullen volgen en veranderingen in organisaties aangemoedigd. Als laatste is het belangrijk om diversiteit in alle lagen van de zorg te bevorderen. Als iedereen volledig binnen de norm past, blijft het onderwerp een ver-van-mijn-bedshow. Een diverse top kan een diverse groep aan jonge mensen inspireren, maar ook instaan voor de veiligheid en zelfontplooiing van iedereen.
Voetnoten
1. Rijksoverheid.nl | Gezond en veilig werken
2. Kennisplatform Integratie & Samenleving | Nieuw onderzoek naar ervaren racisme door zorgverleners
3. Oneworld.nl | Racisme in de zorg: 'Ik wil niet door u geholpen worden!'
5. Agarwal SK, Chapron C, Giudice LC, Laufer MR, Leyland N, Missmer SA, ... & Taylor, HS. Clinical diagnosis of endometriosis: a call to action. American journal of obstetrics and gynecology, 2019; 220(4), 354-e1.
6. Hoffman KM, Trawalter S, Axt JR, Oliver MN. Racial bias in pain assessment and treatment recommendations, and false beliefs about biological differences between blacks and whites. Proc Natl Acad Sci U S A. 2016 Apr 19;113(16):4296-301. doi: 10.1073/pnas.1516047113. Epub 2016 Apr 4. PMID: 27044069; PMCID: PMC4843483.
7. Nguyen GC, Tuskey A, Jagannath SB. Racial disparities in cholecystectomy rates during hospitalizations for acute gallstone pancreatitis: a national survey. Am J Gastroenterol. 2008 Sep;103(9):2301-7. doi: 10.1111/j.1572-0241.2008.01949.x. PMID: 18844616.
A.E. van Westreenen
Arts, Tilburg
Ik begrijp de boodschap van het artikel, maar de wijze van presenteren is opmerkelijk. Twee dingen waar ik echt niet voorbij kom:
"En hoewel iedere vrouw in haar vruchtbare levensfase menstrueert, wordt aan de bijbehorende klachten onvoldoende gehoo...r gegeven. Het feit dat niet-menstruerende mannen vaker hoge posities bekleden draagt daar niet aan bij. "
De oncoloog kan ook niet invoelen hoe vervelend kanker is bij patienten? (Of elke variant op het thema waarbij de dokter prima kan meevoelen met patient zonder zelf een klacht of aandoening te hebben op een domein, de dagelijkse praktijk zeg maar gerust)?
Overigens ook interessant dat de schrijvers van mening lijken dat de geneeskundestudie heden ten dage zodanig slecht is, dat het uitleg verdient dat mannen dus niet menstrueren. Dank voor deze opheldering.
Het verband tussen de medische correctiefactor van eGFR en het slavernijverleden ontgaat me geheel. Ik geloof niet dat rekeninghouden met genetische variatie in je testuitslagen valt te construeren als racisme, noch voortkomend uit racisme. Dit er dan toch bij de haren bijslepen, vind ik onbegrijpelijk.