Vapen: daar zit een luchtje aan

Hoge concentratie nicotine

Er zijn tienduizenden verschillende e-vloeistoffen op de markt. Wat betreft de bestanddelen van deze vloeistoffen heeft onderzoek enigszins aangetoond wat de effecten zijn van orale inname, maar er is weinig kennis over het effect bij inhalatie. Door de verwarming van de vloeistof kunnen sommige bestanddelen door de chemische reactie ook nog eens worden omgezet in andere stoffen. Deze e-vloeistoffen bestaan voor meer dan de helft uit dragervloeistof (met name propyleenglycol en glycerol) met daarin nicotine en smaakstoffen opgelost. In tegenstelling tot de reguliere sigaret zit er in de e-sigaret geen tabak. De meeste vapes hebben echter wel een hoge concentratie nicotine.

Vapen is ontzettend populair, en het aantal gebruikers is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. Cijfers van het CBS laten zien dat tussen 2021 en 2022 het e-sigaretgebruik onder 16- tot 20-jarigen is gestegen van 2,5 naar 8,5 procent, en onder twintigers van 1,7 naar 5,9 procent. Hoewel de e-sigaret door de tabaksindustrie werd gepromoot als middel om rokers te helpen met stoppen, blijft het aantal sigarettenrokers onder deze groepen vrijwel gelijk en zelfs iets hoger onder de groep twintigers. Niet alleen in Nederland maar ook wereldwijd is het vapegebruik exponentieel toegenomen. De verkoop ervan aan jongeren onder de 18 jaar is verboden, maar er is toch enorm makkelijk aan te komen: twee klikjes online om aan te vinken dat je 18+ bent, of even snel in je mandje op AliExpress.

Prefrontale cortex

Vapes worden al langere tijd gepromoot als een veilig alternatief voor sigaretten, maar is dat wel zo? Onderzoek laat zien dat veel van de onderzoeksresultaten die e-sigaretten als veilig verklaren, gesponsord zijn door de tabaksindustrie – geen verrassingen hier.

Noor Rikkers is kinderlongarts verbonden aan het LUMC en zet zich onder andere via #artsenslaanalarm in ‘voor een nicotinevrije wereld’. Zij stelt dat vapen absoluut geen ‘smoking light’ is. Ze legt uit dat het nico­tinezout in vapes minder scherp is en makkelijker binnenkomt in je systeem. Daardoor kun je sneller veel nicotine binnenkrijgen zonder dat je er last van hebt. Met name het effect van nicotine op het zich ontwikkelende brein baart haar zorgen. ‘Juist jongeren hebben een grote plasticiteit van het brein en daardoor kan de nicotine een groot effect hebben, met name op de prefrontale cortex. Het kan dus effect hebben op planning, cognitie en impulsiviteit. Het leidt tot een toegenomen verslavingsgevoeligheid, is een poort naar andere verslavingen en onderzoek laat zelfs zien dat vapers een drie keer zo grote kans hebben om te gaan roken’, aldus Rikkers.

In de vape zit geen ­tabak, maar wel een hoge concentratie nicotine

Acute toxiciteit

Ook zou de nicotine een mogelijke link hebben naar toegenomen angst en depressie, ­om nog maar niet te spreken over kortetermijngevolgen als geheugen- en concentratieproblemen en in sommige gevallen epileptische insulten. Rikkers vult aan: ‘Behalve de met nicotine geassocieerde epileptische aanvallen zijn deze effecten nog niet keihard bewezen in menselijke studies, maar de dierstudies en observationele studies geven hier wel veel aanwijzing voor.’ Omdat vapes nog niet zo lang in omloop zijn, is er nog weinig bewijs over de langetermijngevolgen. Rikkers stelt: ‘Moet je het wel op de markt hebben als je niet weet wat het uiteindelijk gaat doen? De jongeren van nu zijn eigenlijk de proefkonijnen voor deze manier van nicotinetoediening.’

Naast bovengenoemde effecten van specifiek de nicotine zijn er ook andere schadelijke gevolgen. Zo toont onderzoek aan dat vapen leidt tot DNA-schade in de mond. Deze asso­ciatie was onafhankelijk van de nicotine dus eerder gerelateerd aan de drager- en smaakstoffen in de e-sigaret. Ook is er in onderzoek met PET-scans aangetoond dat vapen meer longinflammatie geeft dan reguliere sigaretten. Een voorbeeld van meer acute toxiciteit is Evali (e-cigarette or vaping use-­associated lung injury). Dit is een ziektebeeld met (sub)acute longschade dat omstreeks 2019 werd gezien in met name de VS. De schade bleek te komen door vitamine-E-acetaat, een bestanddeel in sommige vapes. Daarnaast ­worden er vooral bij de vapes van ­slechte ­kwaliteit, zoals je die op AliExpress kunt ­vinden, ontploffingen gezien in de mond of broekzak.

‘De ­jongeren­ van nu zijn eigenlijk de proef­konijnen voor deze ­manier van nicotine­toediening’

Natuurlijke autoriteit

Sinds januari 2023 geldt er een ‘smaakjes­verbod’ voor vapeproducenten. In de praktijk betekent dit dat ze geen nieuwe smaakjes anders dan tabak mogen uitbrengen, maar wel tot januari 2024 hebben om hun voorraad te verkopen. Rikkers denkt dat de invloed groot kan zijn, maar houdt vragen bij de naleving van het verbod. Er zijn nog veel zijpaadjes mogelijk om toch aan een vape te komen. ­­De site van een van de onlineverkopers van ­e-sigaretten geeft bijvoorbeeld aan te verhuizen naar België, omdat de verkoop daar nog wel fysiek mag. Een statement is het verbod echter zeker, en Rikkers hoopt dat het toe een toegenomen bewustzijn leidt dat vapen niet onschuldig is.

De actiegroep #artsenslaanalarm heeft een campagne op TikTok gevoerd om daarin te informeren over de gevolgen van vapen en om influencers aan te spreken hun filmpjes met zichtbaar vapegebruik te verwijderen. De actie had een groot bereik en heeft aangezet tot veel gesprekken, volgens de actiegroep.

‘Als arts heb je een natuurlijke autoriteit. Als jij iets zegt, dan wordt dat niet zo snel betwijfeld’, aldus Rikkers. Ook de arts in spe kan hierin een rol spelen, juist omdat het vaak om leeftijdgenoten gaat. Rikkers adviseert om je vragend op te stellen: ‘Bevraag je vrienden of huisgenoten wat ze eigenlijk van vapen weten, en of ze zich bijvoorbeeld weleens zorgen maken over de gevolgen. Dat creëert ingang om daarna informatie met ze te delen.’ Komen die anamneselessen ook buiten de spreek­kamer nog goed van pas… 

Nicotinee

Wil je nu al concreet wat doen? Onderteken dan het burgerinitiatief op nicotinee.nl.