Vapen: daar zit een luchtje aan
Plaats een reactieRustig zittend in de ochtendtrein, ruik ik een wolk van suikerspin die mijn kant op komt. Nostalgisch waan ik me weer even 13 jaar, gehuld in mierzoete tienerdeodorant. Geen nostalgie dit keer, maar de geur van iemand die op het perron heeft staan vapen.
Wanneer je tegenwoordig op straat of in het uitgaansleven om je heen kijkt, zie je overal wel mensen trekjes nemen van een vape: een hippe term voor de al langer bekende e-sigaret. Waar de e-sigaret vroeger op de markt werd gebracht als middel voor rokers om zo stapsgewijs van hun tabaksverslaving af te komen, zijn vapes met al hun kleurtjes en exotische smaakjes als pina colada of popcorn op het moment vooral heel populair onder tieners en jongeren.
Hoge concentratie nicotine
Er zijn tienduizenden verschillende e-vloeistoffen op de markt. Wat betreft de bestanddelen van deze vloeistoffen heeft onderzoek enigszins aangetoond wat de effecten zijn van orale inname, maar er is weinig kennis over het effect bij inhalatie. Door de verwarming van de vloeistof kunnen sommige bestanddelen door de chemische reactie ook nog eens worden omgezet in andere stoffen. Deze e-vloeistoffen bestaan voor meer dan de helft uit dragervloeistof (met name propyleenglycol en glycerol) met daarin nicotine en smaakstoffen opgelost. In tegenstelling tot de reguliere sigaret zit er in de e-sigaret geen tabak. De meeste vapes hebben echter wel een hoge concentratie nicotine.
Vapen is ontzettend populair, en het aantal gebruikers is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. Cijfers van het CBS laten zien dat tussen 2021 en 2022 het e-sigaretgebruik onder 16- tot 20-jarigen is gestegen van 2,5 naar 8,5 procent, en onder twintigers van 1,7 naar 5,9 procent. Hoewel de e-sigaret door de tabaksindustrie werd gepromoot als middel om rokers te helpen met stoppen, blijft het aantal sigarettenrokers onder deze groepen vrijwel gelijk en zelfs iets hoger onder de groep twintigers. Niet alleen in Nederland maar ook wereldwijd is het vapegebruik exponentieel toegenomen. De verkoop ervan aan jongeren onder de 18 jaar is verboden, maar er is toch enorm makkelijk aan te komen: twee klikjes online om aan te vinken dat je 18+ bent, of even snel in je mandje op AliExpress.
Wat is een vape precies?
Een e-sigaret bestaat uit drie onderdelen: een batterij, een cartridge gevuld met e-vloeistof en een verstuiver. Wanneer de batterij aangaat, warmt deze de verstuiver op, en door de opwarming verdampt de e-vloeistof. Hierna inhaleert de gebruiker deze damp, wat ‘dampen’ wordt genoemd. Vapes zijn er in alle soorten en maten, sommige zijn met USB-kabel oplaadbaar en andere zijn ‘disposable’ en gooi je weg na gebruik.
Prefrontale cortex
Vapes worden al langere tijd gepromoot als een veilig alternatief voor sigaretten, maar is dat wel zo? Onderzoek laat zien dat veel van de onderzoeksresultaten die e-sigaretten als veilig verklaren, gesponsord zijn door de tabaksindustrie – geen verrassingen hier.
Noor Rikkers is kinderlongarts verbonden aan het LUMC en zet zich onder andere via #artsenslaanalarm in ‘voor een nicotinevrije wereld’. Zij stelt dat vapen absoluut geen ‘smoking light’ is. Ze legt uit dat het nicotinezout in vapes minder scherp is en makkelijker binnenkomt in je systeem. Daardoor kun je sneller veel nicotine binnenkrijgen zonder dat je er last van hebt. Met name het effect van nicotine op het zich ontwikkelende brein baart haar zorgen. ‘Juist jongeren hebben een grote plasticiteit van het brein en daardoor kan de nicotine een groot effect hebben, met name op de prefrontale cortex. Het kan dus effect hebben op planning, cognitie en impulsiviteit. Het leidt tot een toegenomen verslavingsgevoeligheid, is een poort naar andere verslavingen en onderzoek laat zelfs zien dat vapers een drie keer zo grote kans hebben om te gaan roken’, aldus Rikkers.
In de vape zit geen tabak, maar wel een hoge concentratie nicotine
Acute toxiciteit
Ook zou de nicotine een mogelijke link hebben naar toegenomen angst en depressie, om nog maar niet te spreken over kortetermijngevolgen als geheugen- en concentratieproblemen en in sommige gevallen epileptische insulten. Rikkers vult aan: ‘Behalve de met nicotine geassocieerde epileptische aanvallen zijn deze effecten nog niet keihard bewezen in menselijke studies, maar de dierstudies en observationele studies geven hier wel veel aanwijzing voor.’ Omdat vapes nog niet zo lang in omloop zijn, is er nog weinig bewijs over de langetermijngevolgen. Rikkers stelt: ‘Moet je het wel op de markt hebben als je niet weet wat het uiteindelijk gaat doen? De jongeren van nu zijn eigenlijk de proefkonijnen voor deze manier van nicotinetoediening.’
Naast bovengenoemde effecten van specifiek de nicotine zijn er ook andere schadelijke gevolgen. Zo toont onderzoek aan dat vapen leidt tot DNA-schade in de mond. Deze associatie was onafhankelijk van de nicotine dus eerder gerelateerd aan de drager- en smaakstoffen in de e-sigaret. Ook is er in onderzoek met PET-scans aangetoond dat vapen meer longinflammatie geeft dan reguliere sigaretten. Een voorbeeld van meer acute toxiciteit is Evali (e-cigarette or vaping use-associated lung injury). Dit is een ziektebeeld met (sub)acute longschade dat omstreeks 2019 werd gezien in met name de VS. De schade bleek te komen door vitamine-E-acetaat, een bestanddeel in sommige vapes. Daarnaast worden er vooral bij de vapes van slechte kwaliteit, zoals je die op AliExpress kunt vinden, ontploffingen gezien in de mond of broekzak.
‘De jongeren van nu zijn eigenlijk de proefkonijnen voor deze manier van nicotinetoediening’
Natuurlijke autoriteit
Sinds januari 2023 geldt er een ‘smaakjesverbod’ voor vapeproducenten. In de praktijk betekent dit dat ze geen nieuwe smaakjes anders dan tabak mogen uitbrengen, maar wel tot januari 2024 hebben om hun voorraad te verkopen. Rikkers denkt dat de invloed groot kan zijn, maar houdt vragen bij de naleving van het verbod. Er zijn nog veel zijpaadjes mogelijk om toch aan een vape te komen. De site van een van de onlineverkopers van e-sigaretten geeft bijvoorbeeld aan te verhuizen naar België, omdat de verkoop daar nog wel fysiek mag. Een statement is het verbod echter zeker, en Rikkers hoopt dat het toe een toegenomen bewustzijn leidt dat vapen niet onschuldig is.
De actiegroep #artsenslaanalarm heeft een campagne op TikTok gevoerd om daarin te informeren over de gevolgen van vapen en om influencers aan te spreken hun filmpjes met zichtbaar vapegebruik te verwijderen. De actie had een groot bereik en heeft aangezet tot veel gesprekken, volgens de actiegroep.
‘Als arts heb je een natuurlijke autoriteit. Als jij iets zegt, dan wordt dat niet zo snel betwijfeld’, aldus Rikkers. Ook de arts in spe kan hierin een rol spelen, juist omdat het vaak om leeftijdgenoten gaat. Rikkers adviseert om je vragend op te stellen: ‘Bevraag je vrienden of huisgenoten wat ze eigenlijk van vapen weten, en of ze zich bijvoorbeeld weleens zorgen maken over de gevolgen. Dat creëert ingang om daarna informatie met ze te delen.’ Komen die anamneselessen ook buiten de spreekkamer nog goed van pas…
Nicotinee
Wil je nu al concreet wat doen? Onderteken dan het burgerinitiatief op nicotinee.nl.
Lees ook:- Er zijn nog geen reacties