Geneeskundestudent Isaac zit klem in Ferwerd

‘Ik woon nu in Ferwerd, samen met voornamelijk ­Oekraïners en ook een aantal mensen uit andere landen. Het is hier rustig, ik fiets 6 kilometer naar mijn werk in een koekjesfabriek. Sommige van mijn huis­genoten werken eveneens, maar ik ben de enige die daarbij studeert.’

Na de Russische inval op 24 februari 2022, ontvluchtten zo’n 89 duizend mensen de oorlog in Oekraïne en kwamen in Nederland terecht. Behalve mensen met de Oekraïense nationaliteit waren er circa vijfduizend vluchtelingen zonder Oekraïens paspoort. Ze worden ‘derdelanders’ genoemd, omdat ze uit een ‘derde’ betrokken land (niet Oekraïne, niet Nederland) afkomstig zijn. Ze hadden een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne, voor bijvoorbeeld werk of studie.

Isaac is een van deze derdelanders. ‘Ik zat in mijn tweede ­studiejaar toen de oorlog uitbrak. Ik studeerde in Dnipro, de derde stad van Oekraïne. Toen de oorlog uitbrak kwam dat als een grote verrassing, ik was toen bijna twee jaar in ­Oekraïne. Het was bizar, op een dag werden we wakker en was er een invasie. Veel mensen verlieten de stad. Het was een extreem gespannen situatie, waarin we toch probeerden door te gaan met lessen en studie via internet. De structuur van onlinecolleges waren we al gewend door de coronaperiode.’

‘We wisten dat er in 2014 ook een periode van geweld en onrust was geweest tijdens de annexatie van de Krim. Eerlijk gezegd verwachtten we iets dergelijks, dat de onrust voorbij zou gaan, maar dat gebeurde niet.’

Redelijk betaalbaar

Isaac was een van de vele internationale studenten, onder wie opvallend veel geneeskundestudenten, die klem kwamen te zitten. Voor de oorlog waren er ruim 80.400 buitenlandse studenten in Oekraïne (cijfers 2019), vanuit meerdere lage­lonenlanden. Deze kwamen voornamelijk uit India (18 duizend), maar ook 4300 Nigerianen. Bijna één op de drie ­studeerde geneeskunde.

Isaac legt uit waarom Oekraïne zo veel internationale studenten aantrok. ‘Oekraïne staat al langere tijd bekend om zijn goede medische opleidingen. Het collegegeld en de kosten van levensonderhoud zijn redelijk betaalbaar, in vergelijking met andere plekken waar je een Engelstalige medische ­op­leiding kunt volgen, zoals de Verenigde Staten of Groot-Brittannië. Daarnaast is er begeleiding, met een netwerk om je te steunen in het vinden van alles.’ Studeren in Oekraïne bestaat uit veel zelfstudie, legt hij uit. ‘Voordat je naar een college gaat, of inlogt, word je geacht alle stof al te hebben gelezen. Dan luister je naar de professor, en aan het eind mag je soms vragen stellen over iets wat niet aan bod is gekomen, dat kon ook online.’

Het medisch onderwijs voor buitenlandse studenten is ‘echt een businessmodel’ voor Oekraïense instellingen, merkt hij op: ‘Ze verdienen goed geld aan ons. Ik merk dat ook nu ik in Nederland ben; er zijn zó veel buitenlandse geneeskunde­studenten onder de derdelanders. Maar ze komen allemaal van andere Oekraïense onderwijsinstellingen, ik ben nog ­niemand van mijn eigen geneeskundeopleiding in Dnipro tegengekomen.’

‘Bommen sloegen soms in, niet ver bij ons vandaan’

Voortdurende stress

Voordat Isaac begon met geneeskunde, had hij in Nigeria een universitair diploma biochemie behaald. ‘Vanwege deze ­studie waren veel aspecten al vertrouwd bij medicijnen. ­De studie was in het Engels, maar ik spreek ook een beetje ­Russisch – in Dnipro spreken de inwoners voornamelijk ­Russisch.’

Na de inval studeerde Isaac door, samen met zijn studiegenoten, zo goed en kwaad als het ging. ‘Vier maanden lang moesten we geregeld naar de schuilkelder van mijn appartement. We hoorden de bombardementen, bommen sloegen soms in, niet ver bij ons vandaan. In juni 2022 haalde ik mijn tweede semester – dat was belangrijk voor mij – en besloten we om toch te vertrekken.’

Hij reisde via Polen en Berlijn naar Nederland. ‘We kozen dit land, omdat we op een website van de IND hadden gelezen dat we hier onze studie konden voortzetten. Dat was het doel. Toen ik hier aankwam, wilde ik vooral bijkomen van de bombardementen en de voortdurende stress. Eenmaal hier, bleek dat we toch niet met onze studie konden doorgaan.

Isaac is er, net als veel lotgenoten, inmiddels achter dat het een hele toer is om als arts van buiten Europa in Nederland aan de slag te gaan, om in de vervolgopleiding te raken, of überhaupt in de zorg te kunnen werken. Los van het leren van de Nederlandse taal en de BIG-registratie zijn er zo veel strenge regels. Hij is teleurgesteld: ‘Ik wil heel graag verder met mijn geneeskundeopleiding, maar in Nederland blijkt dat eigenlijk niet te kunnen. Er zijn geen of nauwelijks opleidingen in het Engels, je moet Nederlands leren op B2-niveau. Ik heb contact gezocht met instellingen, sommige reageren niet, andere kunnen niets doen.

Het is zwaar om positief te blijven. Ik heb het gevoel dat ik vastzit, en dat is frustrerend. Qua inhoud denk ik dat we ­kunnen aansluiten, het Oekraïense curriculum is heel intensief en ik heb echt heel hard gestudeerd.’

Vertrekken voor 4 september

Isaac merkt op dat de groep derdelanders anders wordt behandeld. In tegenstelling tot vluchtelingen met de ­Oekraïense nationaliteit moeten derdelanders uiterlijk 4 ­september weg zijn uit Nederland. Aanvankelijk was
4 maart 2023 als datum geprikt; dat is verlengd. Willen ze daarna blijven, dan moeten ze een verblijfsvergunning ­aanvragen via de ‘reguliere’ route. Maar dat levert nog meer vertraging op. Los daarvan, Nigeria is een ‘veilig’ land; een asielaanvraag heeft geen kans van slagen.

‘Ik wil heel graag verder met mijn geneeskundeopleiding, maar in Nederland blijkt dat eigenlijk niet te kunnen’

Terug naar Oekraïne dan? Isaac Beke overweegt het serieus, hij wil graag verder studeren, al woedt de oorlog nog altijd. ‘Momenteel volg ik mijn derde studiejaar online in Oekraïne, en in het weekend werk ik in de koekjesfabriek om geld te verdienen. Het is beter dan nietsdoen. Mijn plan is nog steeds om een goede baan te vinden, een goed leven op te bouwen als arts. Neurochirurgie heeft mijn speciale belangstelling, maar eerst wil ik arts worden. Je zou denken dat dit moet lukken, wereldwijd is er een tekort aan dokters, ik heb de statistieken erop nageslagen. Het maakt mij niet veel uit wáár, maar een Engelssprekend land ligt voor de hand.’

Veel van zijn studiegenoten uit Dnipro keerden terug naar huis, voor Isaac is dat ‘geen optie’, vertelt hij. ‘Nigeria is een derdewereldland, het is geen goede omgeving om jezelf te ontwikkelen zoals ik graag wil, je kunt niet vooruitkomen om een goed leven op te bouwen.’ En zelfs al zou ik dat willen, dan zou ik opnieuw moeten beginnen met geneeskunde. Dan heb ik jaren voor niks gestudeerd, geld geïnvesteerd. Het land ligt in puin, er is zoveel corruptie, anarchie, het is gevaarlijk – je kunt moeilijk iets goeds voor jezelf opbouwen. Mijn familie steunt mij, ze zijn blij dat ik veilig ben, dat ik online studeer. Het is aan mij om te beslissen wat te doen. Mogelijk ga ik terug naar Dnipro, om de volgende drie jaar af te maken. Ik ben er klaar voor om hard te werken, de beste te worden, hard te studeren. Het is een opoffering, maar ik kan niet stoppen. Nu studeer ik nog online, maar ik moet uiteraard ook coschappen lopen, praktische ervaring opdoen. Wie weet zou ik een deel daarvan hier in een bevriend ziekenhuis kunnen doen, als een instelling bereid is om mee te werken en een brief wil schrijven?’