Tijd voor neosocialisme!?

In de spreekkamer van de verzekeringsarts treft de burger een dienaar der gerechtigheid. In de publieke sector is deze sociaalgeneeskundige specialist het gezicht van de overheid; privaat een advocaat van de gezondheid.

Deze rol kan de arts binnen het domein arbeid en gezondheid alleen goed vervullen door verschillende werelden te overzien. Zij zal de laatste stand van de medische wereld moeten kennen en daarnaast de juridische uitspraken moeten volgen. Tot slot dient de verzekeringsarts gevolgen van (politieke) beleidsvorming te kunnen overzien. Met het inzicht van deze werelden ziet de verzekeringsarts vele cliënten op een kwetsbaar moment in hun leven. Hierdoor krijgt deze sociaalgeneeskundige specialist de laatste ontwikkelingen in de maatschappij als eerste in beeld. Tijdens onze contacten met de cliënten zien we als specialisten vaak de eerste trends van maatschappelijke ontwikkelingen, wetenschappelijke doorbraken en morele ontwikkelingen in de rechtspraak. Samenvattend krijgt de specialist verzekeringsgeneeskunde een beeld van de effecten van rechtgevende en -sprekende macht op burgers, werkgevers en instituten.

De afgelopen jaren hebben we als sociaalgeneeskundig specialisten duidelijke trends van optimalisering, individualisering en medicalisering in de samenleving gezien. Trends die elkaar versterken en impact hebben op de gezondheid. Optimalisering als trend zien we bij processen in de werkomgevingen maar ook in het persoonlijke leven van mensen. Werk moet efficiënt gemanaged en het liefst het leven ook. Alle tijd moet worden benut en uiteraard moet dit er voor de leidinggevende en/of de buitenwereld ook nog goed uitzien. De trend van individualisering loopt al eeuwenlang door onze rechtstaat. Waar wetten aanvankelijk op groepsniveau werden opgesteld zijn deze steeds individualistischer geworden waarmee ze op steeds kleinere groepen van toepassing zijn. Dit wordt versterkt door de maatschappelijke trend van individualisering die zich de afgelopen decennia als gevolg van marktwerking, claimcultuur en sociale media manifesteert. Je vrijwillig inzetten voor een vereniging is bijna een unicum geworden.

Werk moet efficiënt gemanaged en het liefst het leven ook

Daarnaast is de trend van medicalisering opvallend. Hoewel de verzekeringsarts altijd al is geconfronteerd met ziektebeelden bij mensen die ook problemen hebben met persoonlijk en/of sociaal functioneren (denk aan schulden), lijkt deze groep groeiend. Dit past bij de beweging waarbij de afgelopen decennia door verschillende tv-programma’s ziekenhuizen zijn ver­­heerlijkt. Daarbij heeft onze collectieve angst voor de dood, die prominent naar voren kwam tijdens de coronapandemie, en het verlies van zingeving vanuit de verzuilde maatschappij een versterkend effect op medicalisering. Waarbij door een steeds complexere samenleving die persoonlijk en sociaal functioneren frustreert, ziekte een lonkende uitweg lijkt.

Deze trends hebben ons de afgelopen jaren vooruitgang gebracht maar verdienen nu ook een tegenkracht. Nieuwe trends, gericht op ruimte voor fouten, de zingeving achter processen, het solidariteitsbeginsel en demedicalisering van kleine problemen zouden Nederland kunnen helpen. Na het neolibaralisme tijd voor neosocialisme? Het welzijn van het individu maximaliseren door het samen te doen? Immers, alleen ben je sneller maar samen kom je verder.

Als voorzitter van de NVVG neem ik met deze inzichten afscheid van deze rol. Ik wens de nieuwe voorzitter, Birgit Donker, veel succes met het verder brengen van deze schitterende professie.