Het probleem, dat zijn wij zelf

Ik was onlangs op het Europese Congres over Tropical Medicine en International Health (ECTMIH). Gulzig zoog ik alle nieuwe inzichten in me op: hoe kunnen we zorgen voor een duurzame en gelijkwaardige wereld? Ik kreeg weer hoop. Eén van de presentaties ging over migratie van gezondheidspersoneel. Is er een manier om hier ethisch verantwoord beleid op te maken?

Eén van mijn hardst werkende collega’s op de spoedeisende hulp in Suriname was John uit de Filippijnen. Zowel artsen als verpleegkundigen konden altijd een beroep op hem doen: hij werkte zich een slag in de rondte. In het kader van grenzen aangeven misschien niet ideaal, maar op dat moment maakte ik er dankbaar gebruik van. Tijdens een rustige nachtdienst vroeg ik hem waarom hij was geëmigreerd. In de Filippijnen verdiende hij veel minder en werkte hij tien keer zo hard. Om zijn ouders te kunnen onderhouden was hij dus vertrokken naar het buitenland. Je kunt je voorstellen wat er gebeurt met een gezondheidssysteem wanneer het zorgpersoneel massaal wegtrekt.

In diezelfde tijd zag ik in Suriname een hoop collega’s vertrekken naar Nederland. Meerdere vriendinnen van me werden benaderd door Nederlandse bedrijven. Specialismes zoals bedrijfsgeneeskunde en verzekeringsgeneeskunde trekken artsen aan met de garantie van een opleidingsplek, hulp in het proces van BIG-registratie en schitterende arbeidsvoorwaarden. Ook vanuit het perspectief van de verpleegkundige lijkt de keuze gemakkelijk gemaakt. Wie zou er blijven in een systeem waarin je met een verpleegkundig salaris nog niet eens je gezin kan onderhouden? Wanneer je weet dat je goed bent in wat je doet, je bent jong en ambitieus, je hebt dromen voor de toekomst…

Het is bekend dat de braindrain, emigratie van mensen die een opleiding hebben afgerond, bijdraagt aan de groeiende tekorten aan gezondheidspersoneel in landen met lagere inkomens. Tijdens het congres maakte een groeiend ongemak zich van me meester. Zelfs in het gesprek hierover was de internationale ongelijkwaardigheid zichtbaar. De lobby voor het aantrekken van gezondheidspersoneel was stevig vertegenwoordigd met mooie praatjes over hoe we tekorten in het Nederlands verpleegkundig personeel kunnen opvangen door gezondheidswerkers uit andere landen aan te trekken. We zullen ze leren fietsen, collega’s opleiden om hen als gelijkwaardig te beschouwen (dit is blijkbaar nodig) en we zullen ze na 5 jaar wanneer ze de Nederlandse taal en cultuur machtig zijn, weer terugsturen naar het land van herkomst om de braindrain tegen te gaan. Win-win. Daarnaast, de landen van herkomst zoals in Afrika en de Filippijnen leiden toch een overschot aan verpleegkundigen op. We doen ze dus eigenlijk een gunst door deze collega’s hier te accommoderen…

Het past precies in ons zelfbeeld als nobel rijk land dat mensen uit andere landen wil scholen en verder helpen. Think again. Wat we werkelijk zijn is een land met een probleem. Verpleegkundigen en leraren worden onvoldoende gewaardeerd en dus kampen we met enorme tekorten. In plaats van ons probleem zelf op te lossen, zoeken we het elders. Terwijl, hoe schrijnend ook, de tekorten in onze zorg een lachertje zijn in vergelijking met de tekorten in zorgsystemen elders in de wereld. Waar de Nederlandse zorgmedewerkers zich een burn-out in werken omdat mensen verwachten dat ze 24 uur per dag een huisartsenpost moeten kunnen bereiken voor een recept, zijn er landen waar mensen daadwerkelijk sterven omdat ze geen toegang hebben tot zorg.

Misschien heeft u het antwoord. Is er een ethisch verantwoorde manier om gezondheidsmigratie te faciliteren? Of is het tijd voor het nederige inzicht dat we de wereld verder om zeep helpen doordat we, ondanks onze enorme welvaart, nog steeds onze eigen boontjes niet kunnen doppen?