Wie niet kijkt, ziet het niet. Zijn de bedrijfsartsen de echte sukkels in het verhaal?

‘Wat een enorme sukkel is die bedrijfsarts eigenlijk. Gaat hij zelf weg, omdat die geen deuk in een pakje boter kan slaan én vertelt niemand, maar dan ook niemand, dat je ook een klacht bij ons of de vakbond kunt indienen.’

Aan het woord is een flink aangebrande hoge piet bij de arbeidsinspectie. Zo valt te lezen in vrijgegeven interne mailwisseling naar aanleiding van het spraakmakende Nieuwsuur-programma over de beroerde arbeidsomstandigheden bij de bagagemedewerkers op Schiphol.

Even daarvoor had hij het echte probleem nog zo helder verwoord: ‘Maar waar waren wíj eigenlijk de afgelopen twaalf jaar? Want: als we natuurlijk diep in onze eigen ogen kijken, mogen we ons wel de vraag stellen: waarom komt een journalist van Nieuwsuur hier wél achter en een inspectiedienst niet?’

De spijker op zijn kop. Goeie vraag. Waarom de outsiders wel en de insiderexperts niet? Het antwoord op die vraag is even simpel als verontrustend. Nieuwsuur keek wel rond op de werkvloer, en de arbeidsinspectie niet. En wie niet kijkt, ziet het niet. Al twaalf jaar lang. Dus ga je uit gebrek aan een overtuigende verklaring uit pure armoe lopen jij-bakken. Vrij gênant eigenlijk.

De gewraakte bedrijfsarts had de euvele moed en public in Nieuwsuur zijn visie te geven op de werksituatie bij Schiphol, nadat hij – na veertien jaar dweilen met de kraan open – uiteindelijk met pijn in het hart de moed had opgegeven. Maar hij legde, net als de geïnterviewde veiligheidskundige, de vinger op de zere plek. Die laatste zei, zeer terecht: ‘Als ze (van de arbeidsinspectie) ballen hadden gehad, dan hadden ze het werk moeten stilleggen.’ No balls dus.

Bij de arbeidsinspectie lezen ze blijkbaar ook al een tijdje geen kranten meer, want undercoverjournalist Jeroen van Bergeijk deed in april van dit jaar in de Volkskrant nog zeer uitgebreid verslag over deze ‘hondenbanen’ op Schiphol: ‘Dit is het zwaarste werk dat ik ooit heb gedaan.’ Ik heb het met rode oortjes gelezen. Puik stukje onderzoeksjournalistiek.

Rammelende arbeidsomstandigheden, hoge werkdruk, baaierd aan medische klachten bij medewerkers, hoog ziekteverzuim. Zie hier het probleem in een notendop. Het zou zo uw eigen zorginstelling of ziekenhuis kunnen wezen. Maar de kans dat de arbeidsinspectie (ook bij u) langskomt is verwaarloosbaar. Blijkt keer op keer uit de jaarverslagen. En dat weten slechte werkgevers maar al te goed.

De Schiphol-bedrijfsarts had naar eigen zeggen meer dan vijfhonderd meldingen van een beroepsziekte gedaan. Hij deed daarmee precies wat wettelijk van hem verlangd wordt. Een vermoede beroepsziekte melden bij het Nationaal Centrum voor Beroepsziekten (NCvB).

Maar het probleem is dat zo’n melding op anonieme basis wordt gedaan, niet (!) wordt doorgeleid naar de arbeidsinspectie en louter is bedoeld voor een jaarlijkse overzichtsrapportage. Volstrekt nutteloos dus om een concrete werksituatie op de werkvloer te verbeteren. Ziedaar de paradox.

Ik heb zelf wel meerdere klachten bij de arbeidsinspectie ingediend. Bijvoorbeeld: over de werkdruk bij universiteiten en recentelijk nog over de ontmanteling van de arbodienst van het Erasmus MC. Je krijgt dan – in het beste geval – een briefje terug dat een medewerker zal kijken of het in behandeling kan worden genomen. Daarna hoor je niets meer. Nada, niks, noppes. Volstrekt kansloze actie dus.

Op papier lijkt het arbobeleid in Nederland goed geregeld. Lees het jaarplan van 2022 van de arbeidsinspectie er maar op na. Daar zijn indrukwekkende teksten te lezen die gaan over missiestatements, verantwoordelijkheidsverdelingen, risicoanalyses op zowel strategisch, tactisch als operationeel niveau, het Inspectie Framework, werkgeverspiramides, sectorale meerjarenplannen, en ga zo maar door.

Maar het is vooral een papieren werkelijkheid. Het is losgezongen geraakt van de dagelijkse praktijk op de werkvloer van bv Nederland. Op papier klopt het allemaal als een bus. Maar in de praktijk te vaak niet.

Inspecties en handhaving hebben wel degelijk nut. Zo werkten Poolse lassers bij containerlasbedrijf Alphen zonder bril, overall en gehoorbescherming. Op papier was alles geregeld, maar in de praktijk hield men zich er niet aan. Gewoon uit labbekakkerigheid. Na een inspectie konden ze wel met deze persoonlijke beschermingsmiddelen aan het werk. Dat scheelt veel ongelukken en lichamelijk letsel.

Toezicht houden is keuzes maken, stelt de arbeidsinspectie. Dat klopt. Met als concreet resultaat: jaar op jaar minder inspecties. Handhaving is zo verworden tot een loze kreet. De arbeidsinspectie/politie blaft wel, maar bijt niet meer.

Maar ja: als je niet kijkt, zie je het niet. Wel een beetje problematisch als inspectie nou net je hoofdtaak blijkt te zijn. Onderhand heb ik wel een aardig idee gekregen wie hier de echte sukkel in dit verhaal is.