Verbeelden, ontleden en interpreteren

Medisch erfgoed tentoongesteld bij UvA

De medische collecties van de UvA, museum Vrolik en de KNMG zijn samengebracht in de tentoonstelling ‘De ontdekking van de mens. Anatomie verbeeld’. In drie zalen is te zien hoe mensen door de eeuwen heen het menselijk lichaam hebben verbeeld, ontleed en geïnterpreteerd.

Beeld: Stephan van der Linden; Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam

Bekijk de video-opnames die Rosamedia op deze tentoonstelling maakte:

1. Verbeelding
In de eerste deel van het drieluik staat de klassieke anatomie centraal, met prenten van onder meer Andreas Vesalius. Het zijn gedetailleerde tekeningen van mensen die trots hun lichaam voor ons openhouden om ons een kijkje in hun binnenste te geven. Conservator Paul Dijstelberge van Bijzondere Collecties, samensteller van deze zaal: ‘Als je naar die platen kijkt, zie je dat pijn de grote afwezige is. Ze staan daar allemaal in prachtige houdingen, terwijl ze zichzelf en elkaar dingen aandoen die heel pijnlijk zijn. Tot 1845 moet het leven heel pijnlijk zijn geweest.’

2. Ontleding
In de tweede zaal is te zien hoe artsen vervolgens door middel van snijwerk op lichamen hun kennis van de anatomie vergrootten. We zien preparaten en modellen. Er staan snijtafels, één naar het beeld van die van Vesalius. Laurens de Rooij, conservator van museum Vrolik: ‘Eén van de vernieuwingen in de anatomie in de jaren dertig was de intrede van de röntgen, waardoor we de anatomie van de levende mens konden zien. Dat was weer iets heel anders dan die platte toestanden op de snijzaal. Allemaal nieuwe dimensies. De anatomie ontwikkelt zich, vindt zich steeds weer opnieuw uit.’

3. Interpretatie
In het derde deel van het drieluik wordt de bezoeker ten slotte aangezet tot filosoferen over wat het mens-zijn eigenlijk inhoudt; de relatie tussen lichaam en geest krijgt hier vorm. De maakbaarheid van de mens komt aan de orde – wat wij zelf kunnen maken en doen met ons lichaam. We zien tatoeages, protheses, mutilaties. Steph Scholten, directeur van UvA Erfgoed en samensteller van de derde zaal: ‘We kennen de exacte samenstelling van ons lichaam. We kunnen in onze hersenen zichtbaar maken dat we denken, maar kennen we daarmee het antwoord op de ultieme vraag, de grote vraag naar de zin en betekenis van het leven? In de tentoonstelling suggereer ik dat we moeten concluderen dat mijn favoriete quote van toepassing is: We’re still confused, but at a much higher level.’

Mart van Lieburg, hoogleraar medische geschiedenis en bibliothecaris van de KNMG, was betrokken bij de totstandkoming van de expositie die tot 15 januari te zien zal zijn. Hij is onder de indruk van het gebruik van kleur en licht. Zo is de zaal van De Verbeelding koesterend donker, die van De Ontleding klinisch wit en verbeeldt het kunstgras in de derde zaal het ‘speelveld’ van de interpretatie, van de relatie tussen anatomie en wie we zijn.

‘Als je hier rondloopt,’ zegt Lieburg, ‘zie je dat er hele moderne technieken gebruikt zijn, een soort technisch voyeurisme om klassiek beeld te transformeren tot iets attractiefs. De techniek fungeert als brug tussen waarnemer en waargenomene, waarbij het waargenomene een oeroud boek kan zijn. Dat vind ik spannend aan de tentoonstelling.’

Reina Zijlstra