Het recept tegen onze identificaties: mindfulness 2.0

Ik zit nu in India, in de provincie Kerala, waar overal de ayurvedische geneeskunde zichtbaar is. Samen met drie andere westerse mensen ben in het gezelschap van een eerbiedwaardig uitziende yogamaster. Hij heeft een lange grijze baard, hij kan op zijn duimen staan en zich moeiteloos dubbelvouwen. Zijn yogalessen zijn fenomenaal.

Toen ik 17 was ging ik naar mijn eerste yogales, ik wist er helemaal niets van. De leraar was in mijn ogen een middelbare mevrouw en de klas bestond uit ongeveer twintig mevrouwen van dezelfde voor mij onbestemde leeftijd. De klas begon met wat strekoefeningen en ik moest meteen ervaren dat al die middelbare dames veel beter dan ik in staat waren hun neus op hun knieën te leggen. De les eindigde met een ontspanningsoefening, in de zogenaamde lijkhouding. Liggen op je rug met de handpalmen naar boven en ontspannen aan niets denken. Ik vond het niet zo ‘cool’ en na tien lessen ging ik op judo en liet de dames achter me.

In het westen hebben we de yoga sinds de jaren zestig van de vorige eeuw uitgekleed in twee simpele onderdelen: soort van gymnastische strekkingen en buigingen, meestal onderwezen door atletische en flexibele jonge vrouwen en ‘mindfulness’, ontspannen aanwezig zijn in het nu. Beide vormen hebben vrij weinig te maken met wat de oorspronkelijke yoga omvat. Yoga startte ongeveer twintig eeuwen geleden toen een toenmalige verlichte geest, Patanjali, in 196 spreuken (sutra’s) de essentie van yoga weergaf.

Teruggrijpen naar deze bron is een goed recept om de authenticiteit van yoga te leren begrijpen en de potentiële waarde ervan te herkennen voor veel van onze huidige maatschappelijke problemen. De westerse benadering van ‘mindfulness’ bleek behoorlijk waardevol bij de behandeling van uiteenlopende psychische problemen (angsten, eetstoornissen, verslavingen, depressies). Maar het blijft daarmee een instrument voor beperkte indicatiegebieden, terwijl het de potentie heeft om de basis te worden voor vele moderne en persoonlijke problemen die we in onze maatschappij scheppen en tegenkomen. Problemen die ontstaan vanuit sterke identificaties met bepaalde emoties of opvattingen. Laten we het bij emoties houden in deze blog, dan stap ik over naar controversiële opvattingen in een volgende blog, als we aan dit idee gewend zijn.

Patanjali’s eerste sutra geeft meteen het ultieme effect van yoga weer: ‘Yogas citta-vritti-nirodhah’. Yoga brengt de cyclische en eindeloze mallemolen van ons denken tot rust. Een staat waarin we vrij zijn van de dwingende aard van ons denken. Een van de eerste zelfexperimenten die veel indruk op me maakte was de uitnodiging van een goeroe om een korte tijd het denkproces waar te nemen zonder zelf concreet te denken. Het was toen enorm schokkend te ervaren dat je eigenlijk de slaaf bent van een niet te stoppen trein van gedachtes en de daarbij behorende emoties. Geen gedachte hebben, zelfs voor enkele tientallen seconden leek onmogelijk. Pantanjali vervolgt met het inzicht dat alleen in die staat het bewustzijn in zichzelf kan rusten.

Descartes heeft onze cultuur diepgaand beïnvloed met zijn credo ‘ik denk, dus ik besta’. Denken lijkt voor ons de essentie van ons zijn, terwijl het voor de yoga-adept juist de denkloze staat is. Vanuit dat lege bewustzijn kunnen waarnemingen ontstaan (altijd in het Nu waar Eckhart Tolle zo vaak op wijst). En wat levert dat op? Stel je wordt emotioneel door iets. De erkenning ‘ik neem nu boosheid in mij waar’ leidt dan tot een veel vrijere staat dan de uitspraak ‘ik ben boos’. Doordat wij ons met ons denken en met onze emoties identificeren ontstaat namelijk direct een kort lontje. En we leven absoluut in een maatschappij met vele korte lontjes. Daar zullen we echt iets mee moeten, willen we niet in een staat van een constante subliminale oorlogsvoering belanden.

Gezien het succes van de mindfulness lijkt het nu absoluut zinvol om te gaan ontdekken of Patanjali in de oorspronkelijke yogateksten een boodschap voor ons heeft. Opdat we een mindfulness 2.0 kunnen ontwikkelen als instrument tegen de intense identificaties die onze maatschappij teisteren. En ook voor het doorprikken van de waandenkbeelden die we met elkaar opbouwen en koesteren.