Zorg op maat in de hoofdpijnkliniek

Hoofdpijn vereist een specialistische, eenduidige aanpak

Een gerichte aanpak van mensen met moeilijk te behandelen hoofdpijn lijkt vruchten af te werpen. In elk geval bij de hoofdpijnkliniek van het Dokkumer Talma Sionsberg- ziekenhuis: 80 procent van de patiënten verbeterde sterk.

Ill. Russell Thurston, PhotoDisc

‘Je moet geen verkeerde indruk

krijgen’, zegt neuroloog dr. John Lebbink als hij de deur van de Bonifatius Hoofdpijnkliniek opent. Die verkeerde indruk is dat het hier zou gaan om een privé-kliniek van een hobbyende specialist. Begrijpelijk, want de kliniek beslaat een deel van Lebbinks statige dokterswoning tegenover het pittoreske kerkje in het Friese Veenwouden. Niets doet denken aan een kliniek, maar alles aan een woonhuis.

‘Dat is ook precies de bedoeling’, zet Lebbink uiteen. ‘We hebben geprobeerd de sfeer voor de patiënten zo plezierig mogelijk te maken. Geen witte jassen, maar warmte en stilte, een rustgevende omgeving. Iemand met knallende hoofdpijn zit niet te wachten op een ziekenhuisruimte met schel licht. Dit is echt een kliniek en onderdeel van het Talma Sionsberg-ziekenhuis in Dokkum. In april verhuizen we naar een nieuw gebouw in het ziekenhuis.’

Dokkum, het kleinste ziekenhuis van Nederland en met de kleinste dependance, levert een nieuw product dat is gericht op mensen met chronische hoofdpijn, zegt Lebbink. ‘Ik ben er sinds eind jaren negentig mee bezig. Praten met patiënten, specialisten, huisartsen, zorgverzekeraars. Waar vraagt de markt om? Wat willen patiënten en huisartsen als het gaat om hoofdpijn? Dat bleek een behandeling voor chronische hoofdpijn te zijn. De groep patiënten bij wie academische ziekenhuizen, neurologen en pijnpoli’s het ook niet meer weten. Mensen die dikwijls in de WAO zitten en veel medicijnen gebruiken.’

Product

Hoofdpijn vereist een specialistische eenduidige aanpak, vindt Lebbink, die zijn ideeën opdeed in een kliniek in Boston. Hoewel elk ziekenhuis tegenwoordig een pijnpoli heeft, liggen de accenten verschillend. De ene keer komt de patiënt eerst bij de neuroloog, dan weer bij een anesthesist of een psycholoog.

‘Ik denk dat daar voor hoofdpijn onvoldoende expertise aanwezig is. Bijvoorbeeld voor de behandeling van pijnstillerafhankelijke hoofdpijn. Wíj bieden deze patiënten een behandelproces, zorg op maat. Dat is ons product.’

In 1999 ging de kliniek open, een paar jaar later kwamen er subsidies in het kader van zorgvernieuwing en sinds 2003 vergoedt zorgverzekeraar Friesland de behandeling. Inmiddels zijn ruim 400 patiënten behandeld en staan er 250 op de wachtlijst. Men kan slechts eenmaal deelnemen aan zo’n behandelproces, dat wel een jaar kan duren.

Het doel is hoofdpijn verminderen en mensen zelfstandig maken, zodat ze niet terugkomen.

Lebbink: ‘Wij proberen ze de beste behandeling te geven die er is en daarna mógen ze niet eens terugkomen. Zoiets zegt niemand in de zorg. Wij beginnen met een consult van anderhalf uur, waarin iemand de gelegenheid krijgt met de neuroloog zijn klachten tot in detail te bespreken. Pijnpoli’s hakken de anamnese in stukjes, ik geloof in één integrale anamnese door een gespecialiseerde arts.’

Patiënten kunnen de kliniek alleen binnenkomen via een arts. Lichamelijke oorzaken worden eerst uitgesloten. Mensen krijgen een hoofdpijnkalender waarop ze aangeven hoe vaak en wanneer ze hoofdpijn krijgen, wanneer ze verzuimen en wanneer ze welke medicijnen nemen. Ze krijgen veel folders, zodat ze goed zijn geïnformeerd. En er wordt een behandelplan opgesteld.

Lebbink: ‘Meestal is er sprake van pijnstillerafhankelijke hoofdpijn. Dan moeten ze van ons stoppen met koffie, thee, cola, ice tea en pijnstillers. Daar-

van kunnen ze heftige ontwenningsverschijnselen krijgen. Kun je zo’n cold turkey thuis wel aan met vier kinderen om je heen? Bij ongeveer eenderde van de patiënten is dat niet mogelijk, die nemen we op in het ziekenhuis. Daar hanteren we een nieuw protocol in een team met een verpleegkundige, diëtist, psycholoog, fysiotherapeut en maatschappelijk werker. De opname duurt ongeveer twee weken. De patiënten krijgen dikwijls ontwenningshoofdpijn en gaan braken. Zo nodig geven we ze ondersteunende medicijnen. Thuis afkicken kan ook, maar eigenlijk alleen als ze iemand hebben om hen te ondersteunen. En het duurt vaak iets langer.’

Stap voor stap

De hoofdpijnkliniek werkt niet alleen aan afkicken, maar ook aan gedragsverandering. ‘Je komt schrikbarende dingen tegen. Iemand die wedstrijdzwemmer was en nu geen boodschap meer kan doen. Mensen die naast hoofdpijn en migraine allerlei andere verschijnselen krijgen, die stad en land aflopen voor dokters en genezers in het alternatieve circuit. Sommigen geven daaraan 15.000 euro per jaar uit. Er is een enorme hulpvraag. Wil je daar iets aan doen, dan moet je hun gedrag veranderen. Het goede gedrag belonen en wijzen op het slechte.’

Cognitieve gedragstherapie dus. En ‘systemische therapie’, zegt Lebbink. ‘Ook met opbouwende lichaamsbeweging, fysiotherapie, graded activity. Ik wil zien dat ze hun kinderen weer verzorgen, gaan zwemmen, naar het werk gaan. Ook al hebben ze nog hoofdpijn. We gaan stap voor stap, je bent zo een jaar verder.’ Na de eerste zestig patiënten was de evaluatie gunstig. ‘Mensen maakten minder kosten, deden minder een beroep op artsen en alternatieve therapeuten, verzuimden minder en hadden minder vaak en minder ernstige hoofdpijn. Wat dat betreft viel 80 procent in de categorie ‘zeer goed’. Nu analyseren we de resultaten van vierhonderd patiënten.’

Gemiddeld komen de patiënten viermaal in de kliniek in Veenwouden. Daarnaast gaan ze, afhankelijk van het behandelplan, naar het ziekenhuis in Dokkum om af te kicken van hun medicijnen, bezoeken ze de fysiotherapeut, de diëtist en natuurlijk de psycholoog. De poliklinische contacten bij elkaar kosten gemiddeld 900 euro, exclusief een eventuele opname in het ziekenhuis. En de behandeling is dus eenmalig.

Geen pil

Huisarts Erik Broekman van huisartsenpraktijk De Wilgen in Veenwouden verwees drie patiënten naar de kliniek van Lebbink. Hij is positief. ‘In onze praktijk zien we inderdaad veel hoofdpijn, meestal in relatie tot medicatie en stress. Slechts een kleine groep heeft echt migraine. Voor ons zijn hoofdpijnklachten ingewikkeld, omdat er zoveel facetten aan zitten en huisartsen vooral goed zijn in enkelvoudige klachten.’

Als verwijzing naar de tweede lijn of een bezoek aan het Groningse academisch centrum niets heeft opgeleverd en de patiënt blijft terugkomen, is Broekman blij dat hij kan doorsturen naar de hoofdpijnkliniek. Het is alleen frustrerend dat de wachttijd zo lang is. ‘De kliniek biedt echt behandeling: mensen die ik stuurde, zijn bij mij niet meer teruggekomen met hoofdpijnklachten. Of de problemen echt zijn opgelost, of dat ze denken dat ze bij mij niet meer terechtkunnen, weet ik niet.’

De patiënten zeggen Broekman wel dat het ze wat heeft opgeleverd, in elk geval meer inzicht. ‘Het valt ze wel wat tegen dat ze niet een pil krijgen, maar dat de behandeling veel ingrijpender is en betrekking heeft op henzelf, op hun leven. Dat is ook begrijpelijk, want de meeste pillen hebben ze al - zonder succes - geprobeerd en ze zijn ook al bij de manueel therapeut geweest. Ik ben absoluut blij met de kliniek, want ik kan niets met zulke klachten. Het ontbreekt mij daarvoor aan tijd en deskundigheid.’

Een schop

Broekman vraagt zich af of huisartsen überhaupt geschikt zijn om een therapie te geven die een strenge aanpak vereist, zoals het stoppen met medicijnen of alcohol. ‘Dat kunnen wij niet waarmaken. Wij kunnen steun geven en coachen, naast de patiënt staan en empatisch zijn. Maar hier moet je patiënten een schop geven: pillen laten staan! Dat past niet goed bij de rol van huisarts. Daarvoor is zo’n hoofdpijnkliniek beter geschikt.’

Initiatiefnemer Lebbink hoopt dat er in Nederland vier tot vijf echte hoofdpijnklinieken zullen komen. ‘Wat we nu doen, is nog verkennend. De resultaten lijken goed, maar als er meer hoofdpijnklinieken zijn, kunnen we onderling vergelijken en van elkaar leren.’ Lebbink heeft nog een aantal producten ontwikkeld. Voor arbodiensten een protocol voor verzuimpreventie en reïntegratie van mensen met chronische hoofdpijn. ‘Als je bij mensen met twintig, dertig migraineaanvallen het aantal kunt halveren, bespaar je veel geld. We leveren ook eenmalige expertise voor huisartsen, maken op hun verzoek een behandel-plan voor een patiënt. En we hebben een speciaal product voor mensen met clusterhoofdpijn.’

Maarten Evenblij,
journalist

Zorgvernieuwing specialisten (3)
In een reeks artikelen besteedt Medisch Contact aandacht aan District op Orde, het zorgvernieuwingsonderdeel van de Orde van Medisch Specialisten. In dit project werken specialisten in samenwerking met eerstelijns zorgverleners aan zorgvernieuwing op regionaal niveau. Deze week de hoofdpijnkliniek van het Talma Sionsberg-ziekenhuis in Dokkum.