’Openbaarheid belemmert transparantie’

Wet openbaarheid van bestuur botst met controle- en kwaliteitssystemen

Vanwege de Wet openbaarheid van bestuur zijn alle documenten bij overheidsinstanties openbaar. Deze openbaarheid lijkt echter eerder tot minder dan tot meer transparantie te leiden. Zowel de Inspectie voor de Gezondheidszorg als Job Kievit van de Heelkundige Complicatieregistratie maakt zich hierover ernstige zorgen.

Jaarlijks dienen duizend patiënten klachten in over ziekenhuizen en specialisten en hun fout medisch handelen. Maar die klachten worden nergens geregistreerd. Zo komt het voor dat er talloze klachten zijn tegen een afdeling, terwijl niemand dat weet.’ Met deze tekst begon op 20 februari 1997 het televisieprogramma Zembla een geruchtmakende aflevering getiteld ‘Fatale fouten in het ziekenhuis’. Zembla belichtte misstanden op de afdeling Gynaecologie van het Amersfoortse Eemland ziekenhuis. Hiervoor was bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg

een visitatierapport van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie opgevraagd. Dit rapport was echter niet openbaar. De Zembla-redactie heeft het via een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) bij de inspectie geclaimd. In deze wet is vastgelegd dat alle overheidsdocumenten van bestuursorganen in principe openbaar zijn.

In eerste instantie weigerde de inspectie het visitatierapport openbaar te maken op basis van de in de WOB opgenomen relatieve uitzonderingsgrond die stelt dat inspectie, controle en het toezicht door of vanwege overheidsorganen niet onder de WOB vallen. Deze uitzonderingsgrond is in de wet opgenomen, omdat inzicht in de werkwijze van de inspectie zijn functie als toezichthouder zou kunnen belemmeren. Hiermee wordt onder meer bedoeld dat steekproeven van de inspectie hun zin verliezen als het mogelijk is om via een WOB-verzoek te

achterhalen welke steekproeven er voor een komende periode gepland staan.

Na een rechtszaak bij de Raad van State heeft Zembla de informatie toch gekregen. De rechter oordeelde dat er een juridisch onderscheid bestaat tussen de methoden die de inspectie gebruikt en de bevindingen van deze toezichthouder en besliste dat de WOB voor dit laatste aspect geen geldige uitzonderingsgrond kent. ‘In de motivering van het besluit is onvoldoende aannemelijk gemaakt dat als gevolg van de verzochte openbaarmaking de bij de beroepsuitoefening betrokkenen in het vervolg niet meer bereid zullen zijn ( ... ) mee te

werken aan het totstandkomen van

visitatierapporten, waardoor de Inspectie haar taak niet meer goed zal kunnen uitoefenen’, zo valt in de uitspraak van de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State te lezen.1

WOB-verzoeken

Het feit dat de inspectie WOB-plichtig is, heeft tot gevolg dat ‘instellingen zich twee keer bedenken voor zij informatie verschaffen met een vertrouwelijk karakter’, zo schrijft de inspectie in het Jaarrapport 2001.2 ‘Visitatiecommissies sturen ons niet meer spontaan rapporten op’, licht stafjurist Marijke Joosten toe. De inspectie krijgt ongeveer 25 zogenoemde WOB-verzoeken per jaar en dat aantal is volgens Joosten stijgende. Ongeveer de helft van deze verzoeken is afkomstig van journalisten. Bij ieder verzoek moet het belang van de openbaarmaking worden afgewogen tegen de belangen die de informatievrager heeft. Joosten: ‘Als wij weigeren iets openbaar te maken en degene die het WOB-verzoek heeft ingediend, houdt vast aan het verzoek, dan moet, na de bezwaarschriftencommissie, uiteindelijk de rechter een oordeel

vellen. Dit gebeurt regelmatig. Het laatste anderhalf jaar heeft de rechter altijd in het voordeel van de tot openbaarheid verzoekende partij beslist. Maar omwille van de privacy worden rapporten wel geanonimiseerd, zodat individuele beroepsbeoefenaren niet herleidbaar zijn.’

De gerechtelijke oordelen zijn in lijn met de bevinding van de commissie-Wallage, die vorig jaar in een advies aan het kabinet stelde dat de overheid moet streven naar zoveel mogelijk openheid. ‘En de inspectie geeft ook steeds meer openheid van zaken’, voegt perswoordvoerder Fransien van ter Beek toe. ‘We publiceren steeds meer rapporten en

circulaires op internet. En kijk maar hoe we zijn omgegaan met de berichtgeving rond de dood van het laatste slachtoffer van de nieuwjaarsbrand in Volendam. Volledige openheid van zaken.’

Uit het Jaarrapport 2001 valt op te maken dat de inspectie toch nog regelmatig met de openheid in haar maag zit. Een citaat uit de paragraaf met de paradoxale titel ‘Wet openbaarheid van bestuur kan transparantie belemmeren’: ‘De Inspectie is al meerdere malen bekneld geraakt tussen de verschillende belangen waaraan haar eigen belang, dat voortvloeit uit de wens goed en betrouwbaar toezicht te houden, ondergeschikt raakt.’

Dilemma

Een voorbeeld waarbij openheid transparantie zou kunnen belemmeren, betreft het WOB-verzoek van een journalist van het Algemeen Dagblad aan het ministerie van VWS om de door het

Prezies-Netwerk verzamelde gegevens over infecties in ziekenhuizen vrij te geven. De Leidse hoogleraar infectieziekten P.J. van den Broek vreest dat openbaarheid op den duur de bereidwilligheid van ziekenhuizen om aan Prezies mee te werken verdwijnt als deze gegevens op straat komen te liggen (zie MC, NieuwsReflex 5 april, 2002). Tegen de gedeeltelijke afwijzing van VWS is momenteel nog een bezwaarschrift in behandeling.

Prof. dr. Job Kievit begrijpt het dilemma van zijn collega hoogleraar maar al te goed. Kievit is chirurg en hoogleraar Medische Besliskunde in het Leids Universitair Medisch Centrum, en daarnaast projectleider van de Landelijke Heelkundige Complicatieregistratie (LHCR) van de Nederlandse Vereniging van Heelkunde en voorzitter van de Commissie Complicatieregistratie van de Orde voor Medisch Specialisten. In MC heeft hij al eens uiteengezet waarom de complicatieregistratie niet simpelweg kan worden vertaald naar een ranglijst met de beste chirurgen, maar dat het tot doel heeft de situaties met een hoog risico op complicaties in beeld te brengen om daarvoor te kunnen waarschuwen.3 Wat de gevolgen kunnen zijn van openbaarmaking van de primaire gegevens in de complicatieregistratie, kwam in dat stuk niet aan bod. Nu wel.

Voor de registratie van complicaties zijn we afhankelijk van de welwillendheid van de chirurgen. Als de primaire gegevens zonder controle op betrouwbaarheid en zonder hoor en wederhoor in de openbaarheid zouden komen en op een of andere manier worden vertaald naar een ranglijst, zal de bereidheid van chirurgen deel te nemen sterk afnemen. Ook kan ik me voorstellen dat ziekenhuizen tegen de chirurgen in een maatschap zeggen dat ze er geen prijs op stellen dat ze medewerking aan de registratie verlenen. Een deel van de chirurgen kijkt vooralsnog misschien de kat uit de boom.’

Munitie

’Voor letselschadeadvocaten lijkt openbaarheid van de complicatieregistratie de kip met de gouden eieren’, vervolgt Kievit. ‘Zeker als nu duidelijk wordt dat causaliteit in de juridische zin betekent dat artsen moeten aantonen dat de schade, in dit geval de complicatie, ook zou zijn ontstaan als er anders was gehandeld’, haalt hij Roding aan.4 ‘Wij geven in de registratie bovendien de mate van de ernst van de complicatie aan! De advocaten krijgen hun munitie op een presenteerblaadje. Dan moet je als chirurg wel een gaatje in je hoofd hebben om nog mee te doen.’

De angst van Kievit voor juridische consequenties is niet helemaal terecht. In de Wet openbaarheid van bestuur is ‘Eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer’ een uitzonderingsgrond. Voor openbaarmaking zullen gegevens eerst worden geanonimiseerd. Desalniettemin kunnen zich situaties voordoen waarbij de rechter oordeelt dat het

algemeen belang bij openbaarmaking zwaarder kan wegen dan het privacybelang bij afscherming. In de kwestie met het Eemland Ziekenhuis was dit bijvoorbeeld het geval.’

Minister Borst heeft twee weken geleden in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven dat er via de Ziekenhuiswet meer openbaarheid over complicaties, infecties, klachten et cetera komt. Dit betreft de gegevens die ziekenhuizen zelf in kaart brengen. De heelkundige complicatieregistratie is van de wetenschappelijke vereniging van de chirurgen en blijft dus buiten schot.

Kievit: ‘Ik ben helemaal niet tegen meer openheid. Maar het moet geen negatief effect op de gezondheidszorg hebben. Een collega heeft in de Verenigde Staten lijfelijk meegemaakt dat een hoogrisico patiënt die complexe medische verzorging nodig had, werd geweigerd omdat het te slecht zou zijn voor de statistieken als de patiënt in dat ziekenhuis zou komen te overlijden. Naar zo’n systeem moeten we niet toe. De Amerikanen beseffen dat overigens zelf ook. In het rapport ‘To err is human’5 doet de National Academy of Sciences een aanbeveling om de wet zo aan te passen dat kwaliteitsinitiatieven beschermd zijn tegen openbaarheid.’

1.

(200 Kb) Wet openbaarheid van bestuur, Schuurman & Jordens, vijfde druk Kluwer 2001.  2. Jaarrapport 2001, Staatstoezicht op de volksgezondheid, Inspectie voor de Gezondheidszorg.  3.

Uit de doofpot

, Medisch Contact 2001; 56 (48): 1777-9.  4. Zie ook

‘Casualiteit in de rechtspraak’

, Medisch Contact 2002; 57 (14): 542-4.  5.

To Err Is Human: Building a Safer Health System

(

www.nap.edu/openbook/0309068371/html/

).

Foto: Hans Oostrum

Link

WOB-wet op de webiste van de Nederlandse Vereniging van Journalisten