Indringend beeld van artsenverzet

Bron: Trouw, 29 april 2010, auteur: Jeroen den Blijker

Wat is de eed van Hippocrates waard als het er echt om spant? Tijdens de Duitse bezetting kwamen de ruim 6600 huisartsen en medisch specialisten voor deze vraag te staan. Blijven we iedereen behandelen, goede én foute Nederlanders, Joden en onderduikers? En wat is het beroepsgeheim waard?

Dat de Duitsers een harde dobber hadden aan de medische stand is bekend - ze ging massaal in verzet, strak geleid door Medisch Contact, in de zomer van 1941 opgericht en daarmee de eerste landelijk opererende verzetsorganisatie. Hoe Medisch Contact ontstond en functioneerde, is al vaker beschreven, onder meer in 1975 door 's rijks geschiedschrijver Loe de Jong die in zijn standaardwerk een tiental pagina's aan het artsenverzet wijdt. Maar het vakblad Medisch Contact - inderdaad, directe nazaat van de verzetsorganisatie - heeft dat verzet een gezicht gegeven door persoonlijke verhalen op te tekenen van artsen, oud-studenten en patiënten. Dat leverde de laatste jaren diverse artikelen op voor tijdschrift en website. Sluitstuk is het boek 'Witte jassen en bruinhemden', dat drie mei officieel wordt gepresenteerd. ,,We willen hiermee bereiken dat ook het grote publiek kennis kan nemen van onze geschiedenis en tegelijk ons erfgoed bewaren", zegt hoofdredacteur Ben Crul van Medisch Contact, met de hoogleraar medische geschiedenis Mart van Lieburg initiatiefnemer van het project.

Het boek geeft een indringend, zeer divers beeld van de oorlogsjaren. De hulp aan onderduikers, het afgeven van valse medische verklaringen om patiënten te behoeden voor tewerkstelling of deportatie, maar ook hoe het academisch ziekenhuis in Leiden broedplaats van verzet werd - met een heus geheim noodhospitaal. Daarnaast vertellen artsen over de schier hopeloze strijd tegen de typische gebreksziekten als tbc en difterie. Maar ook hoe het aantal diabetespatiënten tijdens de oorlogsjaren gestaag daalde - een positief effect van het gebrek aan vet eten - terwijl het aantal gevallen syfilispatiënten fors steeg - met dank aan de seksuele driften van de Duitse soldaat. Duidelijk wordt ook waarom het artsenverzet zo massaal en succesvol kon zijn: artsen waren bevoorrecht. De bezetter hield liever de medische stand te vriend, al was het alleen al omdat het doodsbang was voor infectieziekten als tyfus en difterie. Een angst waarvan ook slim gebruik is gemaakt: een bord 'Difterie!'op de deur van een tijdelijke verblijfplaats van onderduikers was genoeg om de vijand op een afstand te houden. En een student geneeskunde redde zijn opgepakte broer door de Duitsers de stuipen op het lijf te jagen: 'Die man heeft difterie en is een gevaar!' De arrestant werd direct vrijgelaten.

Bovenal waren artsen ook zelfbewust: ,,De bevolking wil doktoren zien die zij hoog acht. Wat wij doen of niet doen, is van belang voor de geest van de bevolking", beargumenteerde Medisch Contact het verzet - noblesse oblige dus. In de praktijk kwam het echter vooral aan op individuele afwegingen en die bleken nogal uiteen te kunnen lopen. Zo weigerde een jonge huisarts hulp aan een Nederlandse vrouw van Duitse origine ('Ze stierf in alle eenzaamheid in het ziekenhuis'), terwijl zijn collega elders in het land alles op alles stelt om een zwaargewonde collaborateur naar het ziekenhuis te krijgen. Uiteindelijk zijn artsen ook maar mensen.

De bezetter hield de medische stand uit angst te vriend