Niet stiekem

De laatste patiënt van de dag komt binnen, gaat zitten en legt zijn smartphone op mijn bureau met de mededeling: ‘ik wil dit gesprek opnemen’. Van niet toestaan kan geen sprake zijn, weet ik uit onze handreiking ‘Opnemen van gesprekken door patiënten’. Volgens het Wetboek van Strafrecht mogen patiënten namelijk een gesprek met hun arts opnemen voor privégebruik. Maar ik wil wel graag weten waarom. Is het om het gesprek thuis terug te luisteren met familie of naasten? Of uit wantrouwen?

Ik heb als arts geen bezwaar tegen het opnemen van een gesprek, maar het doet wel iets met me. Ik formuleer mijn zinnen zorgvuldiger en ik denk dat ik minder spontaan reageer. Ik merk ook dat ik wen aan gesprekken die worden opgenomen. Het wordt makkelijker. Er is bovendien een groot voordeel: bij het vervolgconsult heeft mijn patiënt zijn vragen duidelijker op een rij.

Enkele weken geleden was ik bij een KNMG-districtsbijeenkomst, onder andere over ‘het opnemen van gesprekken’. We hebben deze bijeenkomst al een aantal keren gehouden en het onderwerp leidt soms tot heftige discussies. Het lijkt misschien oneerlijk dat de patiënt zelfs zonder toestemming een geluidsopname van het gesprek mag maken. Andersom mag een arts dit niet. Maar met goede reden: de arts-patiëntrelatie is geen gelijkwaardige relatie. De patiënt is afhankelijker en kwetsbaarder. Ook moet de arts de privacy van de patiënt respecteren.

Maar hoe zit het met de privacy van de dokter? Volgens het Wetboek van Strafrecht is een patiënt niet strafbaar als hij heimelijk een gesprek opneemt waar hij zelf aan deelneemt. Het is wel fatsoenlijk om de arts vooraf in te lichten en om toestemming te vragen.

Het stiekem opnemen van een gesprek overschrijdt wat mij betreft de grens van fatsoen. In twee recente tuchtrechtuitspraken bevestigt de rechter dit. Wat overigens niet betekent dat de opname niet in de rechtszaal gebruikt mag worden.

Waar volgens de tuchtrechter de wettelijke grens werd overschreden, was toen ouders van een patiëntje een gesprek opnamen tussen de artsen onderling, waar zij zelf niet bij waren. De artsen hadden de ouders gevraagd de spreekkamer te verlaten, zodat zij vertrouwelijk konden overleggen. Vervolgens werd, al dan niet per ongeluk, het gesprek tussen de artsen ook opgenomen. De rechter oordeelde dat dit een overduidelijke schending van de privacy van de artsen is. Dat de ouders vervolgens de opname openbaar maakten, is in de woorden van de rechter ‘onbetamelijk en mogelijk zelfs strafbaar’.1 Ik kan mij volledig vinden in deze uitspraak van de rechter.

Het is goed om te weten waar de juridische grenzen liggen. Maar vooral om te beseffen dat de wens om een gesprek op te nemen meestal gaat om het terugluisteren en niet voortkomt uit wantrouwen. Een open, uitnodigende houding kan bevorderen dat patiënten laten weten dat ze het gesprek willen opnemen. Dit kan heimelijke opnames voorkomen. Samen met de patiënt wordt dan bekeken waar de behoefte ligt en welke vorm van informatie hierbij past. Is dat een geluidsopname, dan is dat goed. Maar niet stiekem.

René Héman, voorzitter, artsenfederatie KNMG

[1] In strijd met art. 139a Wetboek van Strafrecht.

Voor online: De uitspraken van de tuchtrechter uit deze column, die overigens over het melden en onderzoeken van vermoedens van kindermishandeling gingen, leest u hier en hier.

Zie ook: Klacht tegen vertrouwensarts ongegrond - opvallende uitspraak