Grensoverschrijdend gedrag: als coassistent ben je vaak de klos
Plaats een reactie
Helaas is de kans dat jij tijdens je coschappen geconfronteerd zult worden met grensoverschrijdend gedrag best groot. Wat doen de geneeskundefaculteiten/umc’s hier eigenlijk tegen? En wat kun je zelf doen?
Ruim de helft van de artsen en geneeskundestudenten heeft een of meerdere keren grensoverschrijdend gedrag ervaren op de werkvloer. Dat kwam eind 2023 naar voren in een enquête van Medisch Contact over intimidatie/machtsmisbruik, seksueel grensoverschrijdend gedrag, discriminatie/racisme en pesten, die door 6062 artsen en 507 geneeskundestudenten werd ingevuld (zie figuur).
Ruim een kwart van de artsen en geneeskundestudenten die grensoverschrijdend gedrag hebben ondervonden, geeft aan dat dit gebeurde tijdens de coschappen. Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag is dit zelfs bijna de helft. Meestal gaat het om een medisch specialist die zich grensoverschrijdend gedraagt – vaak in de rol van begeleider, opleider of docent, zo geven de respondenten aan. En in de meeste gevallen gaat het om chirurgen, internisten en gynaecologen.
Niet verrassend
Binnen de verschillende geneeskundeopleidingen is geschrokken gereageerd op de uitkomsten van de enquête – hoewel deze niet per se verrassend waren, zo blijkt uit een rondgang langs de faculteiten. De woordvoerder van het UMC Groningen zegt het probleem te herkennen. ‘Ook uit recent eigen onderzoek onder onze medewerkers en studenten blijkt dat zowel medewerkers als studenten regelmatig verbale agressie, bedreiging of intimidatie ervaren en dat ook fysieke agressie en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag binnen onze muren voorkomt. De hiërarchie, de bestaande afhankelijkheidsrelaties en machtsverhoudingen maken ons kwetsbaar voor grensoverschrijdend gedrag.’
Ook de woordvoerder van het UMC Utrecht zegt niet verrast te zijn. ‘Als UMC Utrecht beseffen we al geruime tijd dat er een cultuurverandering nodig is. We weten dat niet iederéén het UMCU ervaart als een prettige en veilige werkplek. Niemand wil ongewenst gedrag, maar toch gebeurt het. Soms lukt het niet er iets van te zeggen, doen we (onbewust) mee of ondergaan we het zelf.’
Coassistenten in actie
‘Iedereen vindt het inderdaad heel belangrijk dat grensoverschrijdend gedrag wordt aangepakt. Het gevoel van urgentie is er wel op de opleiding en in de ziekenhuizen waar coassistenten rondlopen. Maar wat wij zien is dat een concrete manier om het dit gedrag aan te pakken vaak ontbreekt. Daar proberen wij verandering in te brengen’, zeggen Koen Wijsman en Chris Vellenga, respectievelijk voorzitter en portefeuillehouder studentenwelzijn van de Leidse Co-raad en coassistenten in hun laatste jaar. Vellenga: ‘In 2022 schrokken we van de resultaten over ongewenst gedrag in de enquête van De Geneeskundestudent. We hebben toen zelf een enquête uitgezet onder de Leidse coassistenten. Ook hieruit kwam naar voren dat 23 procent te maken had gekregen met grensoverschrijdend gedrag. We waren geschokt door voorbeelden die sommige respondenten gaven van gedrag dat zó overduidelijk over de schreef ging.’
Wijsman: ‘Maar er waren ook voorbeelden waarover we binnen de Co-raad veel discussie hadden of het wel of niet om grensoverschrijdend gedrag ging. Is het bijvoorbeeld grensoverschrijdend als een anios een co gaat volgen op Instagram? Of een chirurg die tijdens een operatie je hand wegslaat, zodat hij erbij kan? Of een arts-assistent die vraagt samen iets te gaan drinken? En wat als dit een paar maanden na het coschap gebeurt? Ik vond het heel opvallend dat de referentiekaders daarover binnen onze groep van twaalf personen al heel sterk verschilden. Dat is nog sterker op de werkvloer, waar een veel minder homogene groep met elkaar samenwerkt, bijvoorbeeld door leeftijdsverschillen.’
Een concrete manier om dit gedrag aan te pakken ontbreekt vaak
Vellenga: ‘We hebben vervolgens een set van 34 kaartjes gemaakt, met voorbeelden van (vermeend) grensoverschrijdend gedrag uit onze enquête. Deze setjes hebben we verspreid over verschillende afdelingen in de regio. Het doel van de kaartjes is het gesprek op gang te brengen over wat eigenlijk als grensoverschrijdend wordt ervaren en wat niet. Dat is voor iedereen verschillend, maar het is belangrijk dat iedereen nadenkt over wat je tegen een collega kunt zeggen en wat niet.’
Op een van de kaartjes staat een situatie die Vellenga zelf heeft meegemaakt, zegt ze. ‘Maar ik vertel liever niet om welke situatie het gaat – dat maakt me kwetsbaar. De bedoeling van het spel is dat het anonieme, kwetsbare situaties bespreekbaar maakt, zonder dat je jezelf voor de leeuwen hoeft te gooien of jezelf hoeft bloot te geven.’
Wijsman zegt dat hij zelf nooit grensoverschrijdend gedrag heeft ondervonden. ‘Nou ja, ik ben weleens door een specialist uitgekafferd aan de telefoon. Of zodanig doorgezaagd over mijn parate kennis, dat ik het gevoel kreeg dat ik heel dom ben. Het stomme is dat je het als co bijna normaal vindt dat je soms wordt afgeblaft of gekleineerd, maar eigenlijk is dat ook grensoverschrijdend gedrag.’
Stroomversnelling
Bij alle geneeskundeopleidingen/umc’s is al langere tijd aandacht voor de aanpak van grensoverschrijdend gedrag. Er zijn gedragsregels over integriteit en omgangsvormen. Er zijn onder meer trainingen, sessies, bijeenkomsten en campagnes over het herkennen, bespreekbaar maken en/of terugdringen van grensoverschrijdend gedrag. In het LUMC is, volgens een woordvoerder, wél een aantal op handen zijnde acties in een stroomversnelling gebracht door de resultaten van de MC-enquête.
Onderrapportage
Binnen alle umc’s is veel aandacht voor het laagdrempelig melden van grensoverschrijdend gedrag. Zo maken het Amsterdam UMC en inmiddels ook het Erasmus MC gebruik van de app #zouikwatzeggen. En volgens een woordvoerder van het UMCG wordt ook daar binnenkort een app in gebruik genomen die het melden laagdrempeliger moet maken. Maar geen enkele faculteit/umc kan of wil desgevraagd aangeven hoe vaak geneeskundestudenten/coassistenten intern precies aan de bel trekken over grensoverschrijdend gedrag. De umc’s beschikken niet altijd over de cijfers. Zo erkent de woordvoerder van het LUMC dat er ‘zeer waarschijnlijk’ sprake is van onderrapportage, doordat het melden van grensoverschrijdend gedrag en de registratie daarvan niet centraal zijn georganiseerd, maar ‘op de afdelingen blijven hangen’.
Umc’s zijn niet scheutig met het delen van informatie
Verdubbeling
Andere faculteiten willen niets delen, of delen alleen de cijfers over het totaalaantal meldingen bij vertrouwens- of ombudspersonen, waarbij de functie van de melder niet is gespecificeerd. Zo laat het Amsterdam UMC weten dat er in 2022 387 meldingen binnenkwamen – een verdubbeling ten opzichte van het jaar ervoor. Volgens de woordvoerder van het Amsterdam UMC is het aantal meldingen van coassistenten zo klein, dat het risico bestaat dat het naar de persoon herleidbaar wordt als het precieze aantal wordt genoemd. Binnen het Erasmus MC werd 187 keer melding gedaan, binnen het UMC Utrecht 51 keer en binnen het UMC Groningen 49 keer.
Openbaarmaking
De faculteiten/umc’s zijn ook niet scheutig met het delen van informatie over hoe vaak die meldingen hebben geleid tot stappen richting degene die zich grensoverschrijdend gedroeg en wát voor stappen dat dan waren. Zo zeggen de woordvoerder van het UMCG en het Erasmus MC hierover helemaal geen – anonieme – gegevens te willen verstrekken, vanwege de privacy, de complexiteit, de gevoeligheid en het vertrouwelijke karakter van de meldingen en het daaropvolgende onderzoek. ‘Het goed functioneren van de raad van bestuur weegt in dit geval dan ook zwaarder dan het belang van openbaarheid. Openbaarmaking kan er bovendien toe leiden dat betrokkenen in de toekomst terughoudender zijn met het afleggen van verklaringen in dergelijke onderzoeken’, aldus de Erasmus MC-woordvoerder.
Ontslag
Binnen het UMCU zijn in de periode van 2019 tot en met 2022 drie formele onderzoeken naar grensoverschrijdend gedrag afgerond, meldt de woordvoerder. In die periode waren er in totaal 204 meldingen van ongewenst gedrag. Volgens de woordvoerder werden twee van de drie klachten gegrond verklaard, waarna ontslag volgde. Of bij deze meldingen coassistenten betrokken waren, licht de woordvoerder niet toe. Bij het Amsterdam UMC leidde het melden in de afgelopen twee jaar één keer tot het ontslag van degene die zich grensoverschrijdend gedroeg. Ook hier wil de woordvoerder niet ingaan op de vraag of er een coassistent bij betrokken was.
Tuchtzaken
Verschillende rechts- en tuchtzaken die afgelopen jaar plaatsvonden, laten zien dat het wel degelijk effect kan hebben als coassistenten aan de bel trekken over grensoverschrijdend gedrag. Drie coassistenten uit Rotterdam dienden een klacht in bij het tuchtcollege over het seksueel grensoverschrijdend gedrag van een opleider in het Maasstad Ziekenhuis. Dit leidde in eerste instantie bij het regionaal tuchtcollege tot een doorhaling van de betreffende internist. In hoger beroep besloot het centraal tuchtcollege deze doorhaling ongedaan te maken en de internist een schorsing van een jaar op te leggen. Op dit moment loopt er nog een strafrechtelijk onderzoek naar de gedragingen van de internist.
Onveilig leerklimaat
Een orthopedisch chirurg en hoogleraar orthopedie van het Amsterdam UMC verloor eind 2023 zijn baan, nadat er al sinds 2014 vele signalen waren over zijn intimiderende gedrag en het onveilige leerklimaat dat hij veroorzaakte. Onder meer de melding van een coassistent – dat de chirurg aan het schelden was tijdens een operatie en dat de sfeer dusdanig was dat de coassistent zich niet veilig voelde om vragen te stellen – leidde in 2022 tot een schorsing en uiteindelijk het ontslag van de chirurg.
Een medisch specialist van het Erasmus MC werd in maart 2023 ontslagen, omdat hij het integriteitsbeleid had geschonden door in de loop der jaren met verschillende studenten en/of ondergeschikten een relatie aan te gaan, zonder hiervan melding te hebben gedaan bij zijn leidinggevende(n). Twee vrouwen zouden hierover een melding hebben gedaan.
Lees de uitkomsten van de enquête van Medisch Contact.
Lees ook:-
Simone Paauw
Simone Paauw deed de deeltijdopleiding journalistiek in Tilburg en werkt sinds 2008 als journalist bij Medisch Contact. Ze interviewt het liefst de ‘gewone arts’ met een bijzonder verhaal, bijvoorbeeld voor de rubriek Het Portret. (Gezondheids)recht en medisch tuchtrecht hebben haar bijzondere interesse. Ze heeft aandacht voor diversiteit en inclusie in de breedte, discriminatie en grensoverschrijdend gedrag (op de werkvloer) en de positie van vluchtelingen en vluchteling-artsen. Daarnaast schrijft ze over tal van andere onderwerpen.
- Er zijn nog geen reacties
