Werken in deeltijd
Plaats een reactieSlechts weinig specialisten kiezen de beste variant
Een inventarisatie in 1977 van het werken in deeltijd onder artsen heeft duidelijk gemaakt dat meer dan de helft van de medisch specialisten in ons land een reductie van de werktijd prefereert.1 Vooral vrouwelijke artsen wensen een vorm van werken in deeltijd, maar ook bij mannen is er belangstelling. Omdat sinds het midden van de jaren negentig vrouwen de meerderheid van de medisch studenten vormen, zal de behoefte aan werken in deeltijd toenemen.2 3
Tot op heden werken medisch specialisten slechts op kleine schaal in deeltijd. Vaak noemen artsen organisatorische obstakels als belemmering om de gewenste werktijdreductie te realiseren.
Splitsing
Deeltijdfuncties zijn vaak rechtstreeks afgeleid van voltijdfuncties, waarbij een horizontale of verticale splitsing wordt toegepast.4 Horizontale splitsing houdt in dat een deeltijdfunctie alle taken omvat van een voltijdfunctie, maar iemand die in deeltijd werkt besteedt minder tijd aan die taken. Bij een verticale splitsing omvat de deeltijdfunctie delen van een volledig takenpakket. Twee deeltijdfuncties vormen samen een voltijdfunctie.
Een voordeel van horizontale splitsing is dat het werk afwisselend blijft en inhoudelijk evenveel te bieden heeft als een voltijdfunctie. Een nadeel is dat de overzichtelijkheid van het werk minder wordt door het grote aantal taken in beperkte tijd. Verticale splitsing, dus specialisatie op een deel van de taken, bevordert vaak de productiviteit per uur, maar kan tot een verschraling van het werk leiden. Bij de meeste deeltijdvarianten die hierna worden besproken, kan voor beide typen splitsing worden gekozen.5 6
De deeltijdvarianten worden weergegeven in het overzicht.7 De indeling gaat uit van deeltijdfuncties binnen een gebruikelijke werkweek.
Voorkeuren
Een verkennend onderzoek heeft inzichten opgeleverd over de wijze waarop werken in deeltijd onder medisch specialisten nu is georganiseerd en welke factoren belemmerend zijn.8 9 Daarnaast is de tevredenheid over de organisatie van het werken in deeltijd nagegaan. Zowel voltijders als deeltijders werd naar hun mening gevraagd. Een schriftelijke vragenlijst werd voorgelegd aan 250 specialisten in zes verschillende ziekenhuizen (en 17 verschillende (sub)specialismen); de respons was 49 procent. De verhouding van voltijders en deeltijders onder de respondenten was 2:1.
De keuzen van de in deeltijd werkende artsen komen overeen met de variant van het dagenbasiscontract (zie overzicht). Ook de in voltijd werkende artsen gaven aan deze variant het geschiktst te achten. Dit betekent dat de meeste artsen een individu-gebonden variant, die voor het ziekenhuis zo min mogelijk problemen oplevert, geschikt vinden.
Van de in deeltijd werkende artsen is 72 procent op vaste dagen in de week afwezig en 13 procent op vaste dagdelen per week. De deeltijdvarianten van duobanen, verkorting van de werktijd per werkdag, of aanwezigheid op steeds wisselende dagen worden vrijwel niet gekozen.
Voltijders en deeltijders verschillen van mening over de belemmeringen ten gevolge van deeltijdwerken. Er zijn drie clusters van problemen die voltijders in sterkere mate ervaren. Ten eerste vinden voltijders in hogere mate dat in deeltijd werken extra tijd kost: extra tijd voor overleg, voor overdracht van patiënten en meer administratieve taken. Vervolgens ervaren voltijders in sterkere mate dat de communicatie met deeltijders moeilijk verloopt. En als laatste knelpunt noemen voltijders meer problemen met de planning en de taakverdeling. De planning van meervoudige taken (onderwijs, onderzoek en patiëntenzorg) is lastig in deeltijd en de afstemming met andere disciplines verloopt moeizaam.
Als het gaat om algemene (levens)-tevredenheid blijken meer deeltijders tevreden te zijn dan voltijders. De specifieke werktevredenheid is bij alle artsen hoog, zonder verschil tussen voltijders en deeltijders. Over de organisatie van het deeltijdwerk zijn voltijders minder tevreden. Zij zijn ontevreden over de beschikbaarheid van deeltijdcollegas voor onregelmatige diensten, over de afwezigheid van deeltijders tijdens werkoverleg en ook over de toename van consultatietijd. De tevredenheid van de in deeltijd werkende artsen over hun deeltijdbaan neemt toe naarmate de informatieoverdracht beter is geregeld en de afspraken over werktijden helder zijn.
Geschikt
Met de inzichten van het verkennend onderzoek kan worden nagegaan welke deeltijdvarianten geschikt zijn voor artsen. Een deeltijdvariant wordt hier geschikt genoemd als deze praktisch goed uitvoerbaar is, de belasting voor de organisatie tot een minimum beperkt blijft, en de individuele arts de omvang van de deeltijdfunctie kan bepalen. Op de financiële consequenties wordt hier niet ingegaan.
De geschiktste deeltijdvariant is de duobaan. Deze variant voorkomt een groot aantal van de geopperde belemmeringen. In de duobaan wordt continuïteit gewaarborgd, omdat altijd één arts van het duo aanwezig is. De overdracht blijft beperkt tot een vaste partner, waardoor de communicatie- en planningsproblemen minimaal zijn. Onderzoek onder leidinggevende duos heeft aangetoond dat de communicatie tussen de twee partners grotendeels de efficiëntie van de duobaan bepaalt.10 Goede schriftelijke en mondelinge overdracht ondervangt problemen met continuïteit. Een dagdeel in de week is men samen aanwezig op de werkplek. Een groot voordeel voor het ziekenhuis is dat er alleen voor het duo sprake is van deeltijdarbeid en niet voor de organisatie.
De duobaan wordt tot nu toe vrijwel niet gekozen door artsen. Een reden daarvoor kan zijn dat de strikte invulling van een duoschap niet aantrekkelijk lijkt te zijn. Een duobaan betekent letterlijk: samen een voltijdfunctie. Een dergelijk kleine deeltijdbaan van 2,5 dag per individu is voor veel artsen geen optie. Het principe van de duobaan is echter ook mogelijk voor partners die elk vier dagen werken.
Voorwaarde is dat men bereid is verantwoordelijkheid te delen met name voor elkaars patiënten. En daarin kan een tweede bezwaar zitten voor artsen. Deze verantwoordelijkheid leidt op de vrije dag(en) van de partner tot een afwijkende dagindeling vanwege de zorg voor diens patiënten. Dit punt moet bij duos goed worden geregeld en zal ook van het ziekenhuis flexibiliteit vragen.
Een laatste bezwaar kan zijn dat duos niet toepasbaar zijn voor artsen met heel specifieke subspecialismen, omdat er geen tweede partner binnen één ziekenhuis aanwezig is.
Een verwante variant van de duobaan is de samenfunctie. Deze variant mist het voordeel van de gedeelde verantwoordelijkheid van de duobaan. De waarborg van continuïteit gaat verloren, omdat men slechts verantwoordelijk is voor het eigen deel in de functie. Bovendien zullen artsen het weinig aantrekkelijk vinden om slechts een deel van het totale takenpakket te mogen praktiseren.
Het dagenbasiscontract is volgens de artsen het meest geschikt. Problemen bij deze variant hangen samen met de overdracht aan steeds wisselende collegas. Dit is in termen van tijdsinvestering weinig efficiënt. Het dagenbasiscontract kan alleen goed functioneren als een eenduidig communicatiesysteem en een gedegen planning van overdrachtssituaties worden gerealiseerd. Als artsen voor een kleine deeltijdbaan kiezen, krijgt de duobaan de voorkeur boven het dagenbasiscontract. De efficiëntie van het dagenbasiscontract is afhankelijk van de invulling door de deeltijder zelf. De in deeltijd werkende arts moet efficiënt omgaan met de tijd, kort en bondig vergaderen, en waar mogelijk bezuinigen op het onderhouden van sociale contacten.11 Deze hoge productiviteit kan tot grotere werkdruk leiden.
Het minimum-maximumcontract is ook realiseerbaar voor artsen in ziekenhuizen, maar het lijkt vanuit de individuele arts minder wenselijk. Het bezwaar is dat men bij een minimum-maximumcontract weinig controle heeft over de tijd die men afwezig wil zijn. In tijden van drukte wordt verwacht dat de deeltijdwerker de maximaal afgesproken uren aanwezig is. Vanwege het flexibele karakter van deze variant zijn individuele werktijden minder goed te plannen. Voor het ziekenhuis schuilt echter juist in deze flexibiliteit de kracht van het minimum-maximumcontract. Een nadeel van het minimum-maximum-systeem is dat het aantal gewerkte uren nauwkeurig moet worden geregistreerd.
De beide varianten van vaste en losse uren lijken voor artsen werkzaam in ziekenhuizen niet van toepassing.
Experimenteren
In ziekenhuizen kent men nu vooral het dagenbasiscontract. Uit de voorgaande overwegingen blijkt dat deze variant niet de geschiktste en efficiëntste vorm is. Gelet op belemmeringen op het gebied van communicatie, planning, tijdsinvestering en continuïteit in de zorg lijkt de duobaan een betere keus te zijn. Om een gedegen keuze te kunnen maken, is het van belang met verschillende deeltijdvarianten te experimenteren, ook de duobaan naast het dagenbasiscontract en het minimum-maximumsysteem. Deze drie zijn realiseerbaar, mits er goed wordt gepland en geroosterd en er een gedegen communicatiesysteem is. Vanzelfsprekend moeten dergelijke experimenten worden begeleid door procesbegeleiders en planners (organisatie-adviseurs).
Om er beter zicht op te krijgen welke variant voor welke situaties het meest geschikt is, zouden die experimenten vergezeld moeten gaan van evaluatieonderzoek. Dat onderzoek kan de nuanceringen in kaart brengen waardoor duidelijk wordt welke variant geschikt is voor grote dan wel kleine maatschappen, voor snijdende dan wel beschouwende of ondersteunende specialismen, et cetera. De inzichten die deze experimenten en flankerend onderzoek opleveren, kunnen ziekenhuizen en maatschappen gebruiken om gefundeerde keuzen te maken voor hun deeltijdbeleid. <<
Phil Heiligers,
Nederlands Instituut voor Onderzoek in de Gezondheidszorg (NIVEL), Utrecht, en Capaciteitsgroep Sociale en Organisatiepsychologie, Universiteit Utrecht
Correspondentieadres: p.heiligers@nivel.nl
SAMENVATTING
l Werken in deeltijd komt onder medisch specialisten nog weinig voor, terwijl de behoefte aan werktijdreductie wel groot is.
l Een verkennend onderzoek onder medisch specialisten maakt duidelijk dat de meeste in deeltijd werkende artsen een dagenbasiscontract kiezen. Deze variant is als individuele keuze het gemakkelijkst te realiseren.
l De belemmeringen van deeltijdwerken kunnen echter in deze favoriete variant niet goed worden opgevangen. De bezwaren betreffen de continuïteit in de zorg, de onderlinge communicatie en de planning van taken en afstemming met andere disciplines.
l Onderzoek onder leidinggevenden heeft aangetoond dat werken in duobanen deze bezwaren ondervangt.
l Ook het minimum-maximumcontract is voor artsen werkzaam in ziekenhuizen realiseerbaar. De flexibiliteit in werktijden is voordelig voor de organisatie, omdat piekbelasting in drukke tijden kan worden opgevangen door maximale inzet van deeltijders.
l Voor een weloverwogen deeltijdbeleid zouden experimenten met deeltijdvarianten een eerste stap kunnen zijn.
l Procesondersteuning en evaluatief onderzoek zijn daarbij van belang om de voor- en nadelen van deeltijdvarianten in kaart te brengen.
Deeltijdvarianten
duobanen (tweelingbanen) Twee werknemers vervullen samen één functie. Samen zijn zij verantwoordelijk voor de hele functie
samenfunctie Twee werknemers vervullen samen één functie; de werkzaamheden zijn gesplitst en ieder is verantwoordelijk voor zijn deel
dagenbasiscontract Vast aantal halve of hele dagen per week
minimum-maximumcontract Minimaal aantal uren per week met een garantieloon voor dat
aantal uren. Is er meer werk, dan kan dat mimimum aantal uren tijdelijk worden uitgebreid tot een maximum aantal
vaste uurbasis Vaste tijdstippen en vast aantal uren
losse uurbasis Wisselende tijdstippen gedurende vast aantal uren
Brieven
- Er zijn nog geen reacties
