Verzekering eigen risico is niet solidair

Zorgverzekeraars geven kortingen aan gezonde klanten

Zorgverzekeraars bieden studenten en seizoenarbeiders de mogelijkheid zich te verzekeren tegen het verplichte eigen risico. Een slimme manier om jonge en gezonde klanten te trekken. Maar wel een uitholling van het solidariteitsbeginsel.

Wie herinnert zich nog de no-claimteruggaveregeling? Eigen betalingen zetten verzekerden aan tot terughoudender gebruik van medische voorzieningen, en dat brengt de kosten van de gezondheidszorg omlaag. De regeling werd vriendelijker geacht dan een verplicht eigen risico. Maar het systeem van eigen betalingen heeft nadelen. De verzekerden die zorg gebruiken, ontvangen immers een rekening die zij direct of kort daarop moeten voldoen.

Zeker voor lage inkomensgroepen is dat niet altijd eenvoudig. En verzekerden met hoge zorgkosten (chronisch zieken, ouderen, gehandicapten) moeten al vroeg in het jaar een bedrag ter waarde van maximaal het eigen risico zien op te brengen en kunnen nooit aanspraak maken op teruggave. Van solidariteit is bij dit systeem geen sprake. Deze verzekerden droegen via hun premie zelfs bij aan de teruggaven van gezonde verzekerden.1

De no-claimteruggaveregeling had dan ook grote maatschappelijke en politieke onvrede tot gevolg, hield bijgevolg niet lang stand en werd vervangen door het verplichte eigen risico. Sinds enige tijd bieden zorgverzekeraars verzekerden de mogelijkheid om zich in te dekken tegen de kosten van noodzakelijke gezondheidszorg als gevolg van een hoog eigen risico.

Wie zich de verhitte discussies over de no-claimteruggaveregeling herinnert, kan niet anders dan zich verbazen over het gebrek aan verontwaardiging over de praktijken van deze zorgverzekeraars.2

Herverzekeren
Het verplichte eigen risico bedraagt momenteel 155 euro voor iedere verzekerde van 18 jaar of ouder.3 Daarnaast staat de wet een vrijwillig eigen risico toe van maximaal 500 euro per kalenderjaar.4

Nu hebben enkele zorgverzekeraars bedacht dat studenten en seizoenarbeiders bij het nemen van een basisverzekering kunnen kiezen voor het maximale bedrag aan vrijwillig eigen risico. Gevoegd bij het verplichte eigen risico bedraagt het totale eigen risico dan 655 euro, waartegenover de verzekeraar uiteraard een flinke korting kan verlenen. Zij bedachten voorts dat deze verzekerden het risico van het onverhoopt moeten opbrengen van het maximale eigen risico konden herverzekeren, namelijk via goedkope aanvullende ziektekostenverzekeringen bij diezelfde zorgverzekeraars. Studenten en seizoenarbeiders kunnen op deze manier tot soms wel 30 procent op hun totale ziektekostenverzekering besparen.

Het lijkt een prima regeling voor mensen die krap bij kas zitten. En volgens minister Klink is er niets mis met een dergelijke constructie.

Net voor het reces beantwoordde de bewindsman Kamervragen over een constructie van de Rabobank. Die gaf studenten een premiekorting van 300 euro op de ziektekostenverzekering.5 Deze bestond uit een korting van 10 procent op de basisverzekering, 15 procent op de aanvullende verzekering en een lagere premie die hoort bij een vrijwillig eigen risico van 300 euro.

Op de vraag of de constructie feitelijk toch niet neerkwam op een ontduiking van het wettelijke verbod op premiedifferentiatie, antwoordde de minister ontkennend. Hij wees erop dat dit verbod een uitzondering kent: bij een zogenaamde collectiviteit is een korting mogelijk van maximaal 10 procent voor de bij die collectiviteit aangesloten verzekerden.6 7

Bovendien maakte de door de Rabobank gecontracteerde zorgverzekeraar, Interpolis, de premie voor zijn verzekeringsproduct niet afhankelijk van persoonlijke factoren als leeftijd, gezondheid, enzovoort, wat inderdaad ontoelaatbaar zou zijn. Niets aan de hand dus, aldus Klink. 

Risicoselectie
Omdat de verleende korting op de aanvullende ziektekostenverzekering en het herverzekeren van het (vrijwillige) eigen risico buiten de reikwijdte van de Zorgverzekeringswet vallen, kan er volgens de bewindsman evenmin sprake zijn van verboden risicoselectie. In antwoord op de vraag of het vrijwillig eigen risico niet misbruikt wordt om toch tot risicoselectie te komen, antwoordde hij dat er geen indicaties zijn dat er bij het aanbod van de Rabobank geselecteerd wordt op gezondheid.

Feit is natuurlijk wel dat huisverzekeraar Interpolis door de constructie in staat wordt gesteld jonge en daarmee doorgaans gezonde mensen aan zijn verzekerdenbestand toe te voegen. Mensen die vaak weinig zorg nodig hebben. Goedkope klanten dus, waar ook met veel korting veel aan kan worden verdiend.

De vraag of zulke constructies uiteindelijk niet leiden tot uitholling van het aan het stelsel ten grondslag liggende solidariteitsbeginsel, liet de minister van VWS onbeantwoord.8

Adder onder het gras
Collectiviteiten blijken voor zorgverzekeraars prima instrumenten te zijn om marketingactiviteiten te ontplooien in de richting van aspirant-verzekerden met een gunstig risicoprofiel. Ook al zijn het wassen neuzen. Agis bijvoorbeeld biedt flinke kortingen aan aspirant-verzekerden die aangeven een profiel te hebben op netwerksite Hyves. Deze zorgverzekeraar weet natuurlijk heel goed dat deze site vooral onder jongeren een hip imago heeft. Minister Klink heeft hiermee geen problemen zolang er – nogmaals – maar sprake is van een collectieve verzekering en de maximale korting op de basisverzekering niet hoger is dan 10 procent.

Maar bij de herverzekeringsconstructies van zorgverzekeraars CZ en Zilveren Kruis Achmea zijn geen collectiviteiten betrokken. De eerdere uitlatingen van de bewindsman doen vermoeden dat hij hier evenmin juridische beren op de weg zal zien: het herverzekeren van het eigen risico van de basisverzekering ligt immers buiten het bereik van de Zorgverzekeringswet. Echter, het herverzekeren van dat eigen risico gebeurt door het nemen van een aanvullende ziektekostenverzekering bij diezelfde zorgverzekeraar voor slechts enkele euro’s per maand. En die verzekering is een gewone commerciële schadeverzekering. Daarop is inderdaad niet de Zorgverzekeringswet van toepassing, maar wel het reguliere verzekeringsrecht.9 En dat recht staat premiedifferentiatie en risicoselectie uiteraard gewoon toe.

Nu zullen jonge gezonde mensen vrij gemakkelijk een dergelijke aanvullende verzekering kunnen nemen, maar voor chronisch zieken of ouderen ligt dat anders. Als zij al niet worden geweigerd, dan zullen zij een premie moeten betalen die aanmerkelijk hoger ligt. De chronisch zieke of minvermogende oudere, die ook al minder goed een hoog eigen risico kan nemen, heeft dus niet in dezelfde mate toegang tot een aanvullende ziektekostenverzekering, waarmee – als het erop aan komt – ook noodzakelijke gezondheidszorg kan worden bekostigd. De kosten van noodzakelijke zorg tot maximaal 655 euro per kalenderjaar worden vanuit de aanvullende verzekering vergoed. Het eigen risico is immers herverzekerd.

Sociale verzekeringsgedachte
Van oudsher kent Nederland een zorgstelsel dat op de sociale verzekeringsgedachte is gebaseerd. Dat uitgangspunt is nooit verlaten. Doel van de stelselherziening was de toegang tot betaalbare en kwalitatief goede noodzakelijke medische zorg ook in de toekomst veilig te stellen voor mensen die dat nodig hebben. Met de vergrijzing van de bevolking en de gestage groei van medisch-technologische mogelijkheden zal de behoefte aan gezondheidszorg alleen maar toenemen. Om het systeem tot betere prestaties te bewegen, besloot men meer ruimte te laten aan concurrentie, in eerste instantie vooral tussen zorgverzekeraars.10

Het stelsel is dus herzien, maar een verzekering tegen de kosten van noodzakelijke gezondheidszorg is nog steeds wat anders dan een commerciële schadeverzekering. Het eerste gebeurt namelijk binnen wettelijk geborgde randvoorwaarden. Zo mogen zorgverzekeraars mensen geen verzekering tegen de kosten van noodzakelijke gezondheidszorg weigeren.11 Selectie van aspirant-verzekerden op gezondheidsrisico’s is volstrekt ongeoorloofd. Hetzelfde geldt voor van risico-inschatting afhankelijke premiestelling. En wat noodzakelijke gezondheidszorg is wordt bovendien niet door de verzekeraars bepaald, maar door de wetgever.12 Wil men zich ook verzekeren tegen de kosten van niet-noodzakelijke zorg, dan doet men dat maar op de schadeverzekeringsmarkt.

Legistisch
Dit alles maakt dat het verzekeren tegen kosten van noodzakelijke gezondheidszorg in Nederland nog steeds een sociale aangelegenheid is, waarvan het wezen wordt uitgemaakt door de solidariteit van de gezonde mens met de ongezonde mens. Maar de gezonde burgers die gebruik (kunnen) maken van de besproken constructies dragen minder bij in de kosten die worden gemaakt door de zorgbehoeftigen. Ook met aanvullende verzekering betalen zij (veel) minder premie, waardoor die lasten zwaarder drukken op de schouders van diezelfde zorgbehoeftigen.

Juridisch mankeert er aan de nieuwe regeling niets. Als we de minister van VWS mogen geloven is dat evenmin het geval bij de uitsluitend aan gezonde burgers geboden mogelijkheid van herverzekeren. Maar zelfs wie bereid is om Klink in zijn enge legistische redenering te volgen, zal het weinig moeite kosten om in te zien dat deze uitkomst zich niet verdraagt met het beginsel van solidariteit, waarvan men maar blijft volhouden dat het ook aan het nieuwe zorgstelsel ten grondslag ligt.

Martin Buijsen, hoogleraar recht & gezondheidszorg, Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg, Faculteit der rechtsgeleerdheid, Erasmus Universiteit Rotterdam

Correspondentieadres: m.buijsen@erasmusmc.nl;
c.c.: redactie@medischcontact.nl
Geen belangenverstrengeling gemeld.

Samenvatting
- Sinds enige tijd bieden zorgverzekeraars verzekerden de mogelijkheid om zich in te dekken tegen de kosten van noodzakelijke gezondheidszorg als gevolg van een hoog eigen risico. 
- Voor slechts enkele euro’s per maand kunnen zij dit risico herverzekeren via de aanvullende ziektekostenverzekering.
- Volgens de minister is dit geoorloofd. De constructie komt de solidariteit in de zorg echter niet ten goede.

Literatuur
1.Tweede Kamer, 2006-2007, 31 094, nr. 3, p. 1-2.
2. Zie onder meer Algemeen Dagblad van 21 juli 2009.
3. Artikel 18a, eerste lid, van de Zorgverzekeringswet (Zvw).
4. Artikel 19 lid 2 Zvw.
5. Tweede Kamer, 2008-2009, nr. 3047.
6. Artikel 18 lid 2 Zvw, en zie Tweede Kamer, 2008-2009, 3047, p. 6422.
7. Artikel 18 lid 5 Zvw.
8. Tweede Kamer, 2008-2009, nr. 3047.
9. Artikelen 7: 925-986 BW.
10. Tweede Kamer, 2003-2004, 29 763, nr. 3, p. 1-6.
11. Artikel 3 Zvw.
12. Artikel 10 Zvw.