Pfas door een artsenbril
‘Ik wil een plan van aanpak, in plaats van een welles-nietesspel met een bedrijf’
1 reactie
Artsen maken zich zorgen over de mogelijke gevolgen van lucht-, bodem- en grondwatervervuiling door chemiefabrikant Chemours. Als omwonende of als dokter – en soms allebei.
Het rommelt de laatste tijd flink rond chemiefabrikant Chemours en diens uitstoot van pfas (nauwelijks afbreekbare chemicaliën). Een adviescommissie van de provincie Zuid-Holland én een meerderheid in de Tweede Kamer drongen aan op het stilleggen van deze fabriek. Televisieprogramma Zembla bracht naar buiten hoe Chemours al langer wist van opgetreden vervuiling. Een nabijgelegen zwemplas blijkt onbruikbaar vanwege het risico op te hoge blootstelling aan pfas.
Afgelopen week oordeelde een rechter dat Chemours aansprakelijk is voor schade door eerdere pfas-uitstoot, in vier gemeenten die daarover een proces waren aangegaan. Daarnaast doen ruim drieduizend omwonenden – onder wie intensivist Diederik Gommers – gezamenlijk aangifte tegen het bedrijf vanwege het willens en weten vervuilen van de omgeving.
‘Ik ben vooral boos over de achtergehouden informatie’
Wie: Diederik Gommers
Functie: intensivist
Betrokken als: direct omwonende en bezorgd arts
‘Ik ben een optimistisch iemand, en bovendien: je gaat ergens aan dood. Ik wéét niet of ik zelf gezondheidsschade heb opgelopen. Tot voor kort dacht ik dat het niet zo’n vaart liep rond Chemours. Er brak iets in mij toen ik in een Zembla-uitzending zag dat Chemours al in 1993 wist dat ze grondwater vervuilden door lekkages. Hoe kunnen leidinggevenden mensen willens en wetens ziek maken? Dat is zo anders dan waar ik als arts mee bezig ben.
Als bewoner voel ik me belazerd. Dat ik sinds de coronatijd een BN’er ben, helpt om meer aandacht te krijgen voor een probleem dat al heel lang speelt. Ik ben heel erg blij met de rechterlijke uitspraak in de gemeentelijke zaak, omdat voor het eerst is aangegeven dat er sprake is van een onrechtmatige daad door Chemours.
Als arts wil ik dat je mensen wat kunt bieden. Ik heb nu geen antwoord op alle vragen, weet niet wat de risico’s precies zijn. Ik zou willen dat we als medisch specialisten mensen meer eerlijke informatie kunnen geven, op basis van objectieve data. Ik wil graag dat experts de handschoen oppakken en meer onderzoek gaan doen.
We moeten goed in kaart brengen wie er gezondheidsschade heeft, wat die schade is, en hoe we die kunnen beperken. Ik wil een plan van aanpak, in plaats van een welles-nietesspel met een bedrijf. Het probleem is al gebeurd, het zou mooi zijn als we dat kunnen oplossen als medisch specialisten.’
Wie: Henk Jans
Functie: arts medische milieukunde (arts mmk)
Betrokken als: voorzitter Nederlandse Vereniging voor Medische Milieukunde
‘De zorgen die Diederik Gommers en andere inwoners die aangifte gedaan hebben tegen Chemours hebben geuit zijn terecht. Als artsen medische milieukunde vinden we dat de emissies van pfas door Chemours zoveel mogelijk verminderd moeten worden, het liefst naar nul. We weten dat bij blootstelling aan pfas de kans toeneemt op gezondheidsrisico’s op de lange termijn, zoals effecten op het immuunsysteem, een lager geboortegewicht bij kinderen, een verhoogd cholesterol en leverschade.
Pfas is overigens een grootschalig landelijk probleem, maar het staat vast dat voor mensen die dicht bij hotspots wonen het risico groter is. Doordat pfas slecht afbreekbaar is, zich gemakkelijk verspreidt in het milieu en zich stapelt in het menselijk lichaam, dieren en planten, hebben de inwoners door de uitstoot in het verleden mogelijk ook al een risico gelopen. Dat bekent alleen niet dat een bevolkingsonderzoek gericht op de omwonenden op dit moment zinvol is. Het is namelijk niet zeker te zeggen wat dan de oorzaak is van een verhoogd pfas-gehalte, of andere blootstellingsbronnen de afwijkende waarden veroorzaken. Wel kan een breed landelijk onderzoek nuttig zijn, waarbij naar de concentraties pfas in combinatie met onderzoek naar blootstellingsbronnen en gezondheidseffecten wordt gekeken, iets wat het RIVM mogelijk van plan is te doen. Belangrijk is omwonenden de juiste informatie te geven over wat ze wel en niet kunnen doen, bijvoorbeeld of ze gewassen uit eigen moestuin kunnen eten. Het RIVM en de GGD hebben daarover goede informatie op hun websites. Daar moeten huisartsen en andere zorgverleners in de omgeving ook van op de hoogte zijn.’
Wie: Henk Klapwijk
Functie: gepensioneerd arts medische milieukunde (arts mmk)
Betrokken als: tot mei 2023 acht jaar lang als arts mmk bij GGD, als omwonende, inmiddels als actievoerder
‘We hebben bij de GGD nooit signalen van huisartsen ontvangen over patiënten die ziek waren als gevolg van pfas. Wel hebben enkele tientallen bewoners zich bij de GGD gemeld omdat ze meenden ziek te zijn geworden door pfas – maar hun ziekte was meestal niet gerelateerd aan pfas. Ongeveer tien patiënten hebben zich gemeld met nierkanker, testiskanker, leverproblemen of een te hoog cholesterol. Dat zijn ziekten en gezondheidsproblemen die wél gerelateerd kunnen worden aan pfas. Maar er kunnen nog veel meer oorzaken zijn, bijvoorbeeld genetische of leefstijlfactoren. Op individueel niveau kun je er weinig over zeggen. Alleen onderzoek op groeps- of bevolkingsniveau kan mogelijke oorzaken aantonen.
Ik heb soms wel een spagaat ervaren tussen mijn rol als arts bij de GGD en mijn rol als verontruste omwonende. Toen ik nog in dienst was van de GGD, vond ik het niet gepast om mee te lopen in een demonstratie tegen de fabriek. Nu ik met pensioen ben, demonstreer ik wél mee. Ik merk dat voor veel actievoerders de lokale en landelijke overheid, de GGD en het RIVM één pot nat is. Zij zijn boos en teleurgesteld en vinden het beleid en de adviezen rond de fabriek niet streng genoeg. GGD en RIVM geven echter een beoordeling van het reële gezondheidsrisico. Een heel klein beetje pfas in het drinkwater of voedsel – onder de gezondheidsdrempel – is niet aantoonbaar schadelijk. Helaas zit er veel pfas in de leefomgeving en in ons lijf en daarom demonstreer ik tóch. Van mij hoeft de fabriek niet te sluiten, maar ze moet wel stoppen met uitstoten van pfas.’
Wie: Kees Rovers
Functie: gepensioneerd huisarts niet-praktiserend
Betrokken als: in het verleden als huisarts en gemeenteraadslid, nu als omwonende.
‘Als huisarts heb ik geen enkele patiënt meegemaakt van wie ik met zekerheid zou kunnen zeggen dat die ziek is geworden door de pfas-uitstoot. Wel zag ik veel onrust over de vervuiling. Patiënten kennen een buurman en een familielid met kanker of een vriend die onvruchtbaar is en in de fabriek werkt. Zij denken dan al snel dat het wel met de uitstoot te maken móét hebben. Maar het is allereerst bijna niet aan te tonen dat wanneer iemand kanker heeft dit komt door pfas en áls dat wel aantoonbaar is, kun je niet bewijzen dat het door de fabriek komt of door de antiaanbakpan die thuis is gebruikt. Ook met epidemiologisch onderzoek kon niet worden aangetoond dat in deze regio meer ziekte voorkomt dan in andere regio’s.
Toch ben ik boos. Ik ben steeds bozer geworden naarmate duidelijker werd dat Chemours al sinds de jaren zestig informatie heeft achtergehouden over de schadelijke effecten van de vervuiling van het grondwater in de omgeving.
De fabriek helemaal sluiten gaat misschien een stap te ver. Omdat het een grote werkgever is, zouden te veel mensen worden gedupeerd. Ook is het de vraag of het proportioneel is als er geen aantoonbare gezondheidsschade is in de regio. Wel vind ik dat de fabriek naar nul uitstoot moet én dat de overheid daar heel goed op moet controleren. Ik ben een van de mensen die meedoen met de massa-aangifte tegen Chemours. Vooral vanwege die achtergehouden informatie, en omdat ik zie dat heel veel mensen heel erg bang zijn.’
Lees ook:
J.H.W. Bruins Slot
Arts voor arbeid en gezondheid, bedrijfsarts niet praktiserend, Kampen
De pfas-uitstoot roept natuurlijk tal van vragen op. Behalve via uitstoot via de fabriek is er het contact met anti-aanbakpannen, maar ook bakpapier en tal van andere plekken waarin de fluorkoolstofverbindingen worden gebruikt. Ook de rol van de bedr...ijfsarts van een bedrijf met deze productie is ingewikkeld: werknemers zijn vaak de meest blootgestelden, en horen over de risico’s geinformeerd. Maar ook: het gaat om enorm stevige verbindingen, die functie wordt ook gebruikt bij praktisch gebruik, het aantonen van micro-nanogrammen en minder is analytisch chemisch geen probleem. En het effect verbleekt bij bv de schadelijkheid van tabaks-en vaper rook die door de nagestreefde verslaving van hun producenten een zeer veel grotere schade veroorzaken aan de gezondheid van de slachtoffers van de nagestreefde verslaving, en waarvan een minimaal maatschapplijk nut niet aantoonbaar is. Als bedrijfsarts van een van de laatste sigarenfabrieken in ons land had ik in elk geval met het bedrijf( leiding en OR) afgesproken dat bij het periodiek arbeidsgezondheidsonderzoek ik de vrijheid zou houden met de werknemers de gevaren van oa roken te benadrukken. De positie van de bedrijfsarts bij bedrijven die schade veroorzaken aan de omgeving stelt hoge eisen aan hun onafhankelijkheid. Persoonlijk en wettelijk. De bedrijfsartsen financieren anders dan via direct tlv het betreffende bedrijf is daarom een tot heden onvervulde droom….