Naar dokter Mona luistert men

Bezuiniging

Eén van de bezuinigingsmaatregelen bestond uit het overstappen op een andere drinkwaterleverancier. Vanaf dat moment komt het water niet meer uit het verder weg gelegen Lake Huron, maar uit de rivier die door de stad stroomt: de Flint. Het scheelde miljoenen. Zodra het nieuwe water uit de kraan kwam, druppelden de klachten binnen: de geur, de kleur, de smaak deugden niet meer. De bewoners van Flint kregen nul op het rekest van het nieuwe waterbedrijf. Ja, toen er bacteriële overgroei was, voegde het bedrijf chloor toe. Daardoor steeg het gehalte aan kankerverwekkende trihalomethanen (THM), een bijproduct van chloor. Dat wist Hanna-Attisha allemaal. Wat ze niet wist, was dat er lood sijpelde in het drinkwater. Het resultaat van een verouderd leidingenstelsel, met nog veel loden pijpen, en onvoldoende rekening houdend met de corrosieve eigenschappen van het water uit de Flint. Dat was mogelijk zuurder dan het water uit Lake Huron, en het nieuwe waterbedrijf deed daar niets aan. Langzaam tastte het nieuwe water het oude lood in de leidingen aan. En toen kwam een vriendin langs bij Hanna-Attisha, vertelt de rap pratende Iraaks-Amerikaanse kinderarts via Skype.

‘We dronken een glas wijn, onze kinderen speelden samen, en zij vroeg aan mij: ‘Mona, heb je van de problemen met het water in Flint gehoord?’ Ik zei ‘Ja, die bacteriën, en die THM, al die problemen.’ Waarop zij zei: ‘Ja, maar de corrosiecontrole deugt ook niet.’ Die vriendin is waterexpert, en had ooit in Washington iets vergelijkbaars meegemaakt. Zij vroeg of ik toegang had tot metingen van loodgehaltes in kinderbloed, omdat er lood in het water zou zitten. Dat was de eerste keer dat ik over mogelijke loodproblemen in het water in Flint hoorde.’

Grotere impact

Die oude vriendin was aan het juiste adres. Niet alleen had Hanna-Attisha inderdaad toegang tot de nodige gegevens, ze was ook nog eens goed toegerust om zich op dergelijke problematiek te storten. Ze had na haar opleiding tot kinderarts ook een master gehaald in publieke gezondheidszorg. Waarom eigenlijk?

‘Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in beleid, milieu en maatschappelijke misstanden. Geneeskunde leek mij de meest logische keuze waarin ik dit allemaal kwijt kon. Hoe verder ik in mijn opleiding kwam, hoe meer ik de schoonheid zag van het helpen van één patiënt per keer, de impact die je kunt hebben, de relatie die je kunt opbouwen. Daarom ben ik kinderarts geworden, maar juist in dit vak moet je ook een stap naar achteren nemen en op een hoger niveau proberen in te grijpen. Het is mooi om één kind met astma te behandelen, maar het is nog beter om de luchtkwaliteit te verbeteren, of iets tegen roken te doen. En hoe doe je dat effectief? Je kunt tegen mensen zeggen dat ze moeten stoppen met roken, maar als je landelijk beleid uitvoert, of via belastingen iets doet, heb je een veel grotere impact op gezondheid. Daarom heb ik me via die masters bekwaamd in publieke gezondheidszorg. Toen ik zes jaar geleden terugkwam in Flint, wilde ik een brug slaan tussen geneeskunde en publieke gezondheidszorg. Ze staan vaak los van elkaar, maar ze horen verbonden te zijn.’

Is dat de reden dat u in Flint bent gaan werken, niet de meest prestigieuze plek op aarde?

‘Absolutely. Hier in Flint liggen grote socio-economische uitdagingen, daarom ben ik hier. Ik hoef niet in een stad te zijn waar het geweldig gaat, ik moet daar zijn waar ik mijn vaardigheden kan inzetten om een gemeenschap vooruit te krijgen. Hier kan ik een verschil maken.’

Hoe erg is het in Flint?

‘De levensverwachting is hier vijftien tot twintig jaar lager dan in omringende gebieden. We staan op plaats 82 van totaal 83 in de county health ranking van de staat Michigan. Er is een probleem met geweld. 60 procent van de kinderen leeft in armoede. Mijn werk als arts is om dit aan de kaak te stellen, omdat deze problemen het welzijn van kinderen beïnvloeden. De watercrisis kwam er bij toeval bovenop.’

Die vriendin zette u op het spoor van de loodproblematiek, wat heeft u toen gedaan?

‘Wij screenden al veel langer op loodgehaltes in het bloed van jonge kinderen die in armoede opgroeien. Die hebben al hogere loodgehaltes in hun bloed, door de omstandigheden waarin ze leven: slechte behuizing, met veel loodhoudende verf, in industriële gebieden, en door slechte voeding. Allerlei voedseldeficiënties zorgen ervoor dat lood sneller wordt opgenomen, en voeding is hier een probleem. Weinig vrouwen geven borstvoeding. Bijvoorbeeld. En er zijn geen supermarkten in Flint.’

de stad van film­maker-activist Michael Moore

Televisie- en filmmaker Michael Moore wijdde zijn eerste film aan zijn geboortestad Flint: Roger & Me. De Roger uit de titel was Roger Smith, bestuursvoorzitter van General Motors. In de jaren tachtig besloot dit autoconcern Amerikaanse fabrieken te sluiten. De eerste klappen vielen in Flint. Moore bracht de daaropvolgende ellende in beeld, en probeerde de man achter het beleid te spreken: Roger Smith. Tot een echt gesprek kwam het natuurlijk niet. Een van de laatste scènes is klassiek Michael Moore: wie niet woedend wordt, heeft geen hart. Hij snijdt twee scènes door elkaar: een kerstviering van General Motors, inclusief zalvende speech van de CEO himself, die ook nog Charles Dickens durft te citeren, met een huisuitzetting, de dag voor kerst, van een jong, zwart gezin. Zelfs de opgetuigde kerstboom komt op straat te staan. Moore maakte later onder meer films als Bowling for Columbine (over schietincidenten en wapenbeleid) en Sicko (over Amerikaanse gezondheidszorg). Moore heeft zich ook meermaals publiekelijk boos gemaakt over de watercrisis en riep onder meer op tot arrestatie van de gouverneur van Michigan.

Geen supermarkten?

‘Het is ongelooflijk. Er zijn drankwinkels en je kunt hier fastfood krijgen, maar gezonde voeding krijgen mensen niet binnen. Deze regio wordt daarom de food desert genoemd. Maar hoe dan ook, de blootstelling aan lood is hier hoger, daarom screenden we er al op. We konden daarom een vergelijking maken tussen de getallen voor en na de overstap op een nieuwe drinkwaterleverancier.

En wat bleek daaruit?

‘Dat het percentage kinderen met verhoogde bloedloodlevels meer dan verdubbeld was: van 2,4 naar 4,9 procent. En dat ging recht in tegen de landelijke en lokale trend, dat de loodgehaltes daalden. Dat kwam omdat we successen hadden behaald met minder gebruik van loodhoudende verf, en tegen lood in brandstof. Inmiddels kwamen er steeds meer cijfers vrij waaruit bleek dat de loodgehaltes in het drinkwater inderdaad astronomisch hoog waren. Op de ergste plekken in de stad had één op de tien kinderen een verhoogd lood in het bloed.’

Hanna-Attisha en de haren brachten hun data naar buiten. Niet iedereen was enthousiast. Vertegenwoordigers van de staat en de stad hielden al maanden vol dat het drinkwater veilig was. Zij trokken haar cijfers in twijfel. Een zegsman van de Michigan Department of Environmental Quality (MDEQ) noemde Hanna-Attisha onverantwoordelijk, door paniek te zaaien in tijden van ‘near hysteria’. Diezelfde MDEQ had lang ontkend dat de loodgehaltes in het drinkwater in Flint te hoog waren, terwijl onafhankelijke onderzoekers tot andere conclusies kwamen. De data van Hanna-Attisha klopten, en ze bleef hameren op de zorgelijke cijfers. De kinderarts zorgde voor een ommekeer in het publieke debat: de staat kon niet langer om de overduidelijke cijfers heen. Al snel ging de stad weer over op de oude waterleverancier. En bood de zegsman schoorvoetend zijn excuses aan voor zijn eerdere opmerkingen.

Hoe staat het nu?

‘Het percentage kinderen met verhoogde loodgehaltes is gedaald. Dat is goed nieuws, want blijkbaar drinken minder kinderen vervuild water. Aan de andere kant zijn we steeds meer kinderen gaan testen, de noemer is dus ook groter geworden, dat beïnvloedt het percentage ook. Maar het is verbeterd, dat weten we zeker. Dat verandert echter niets aan de blootstelling die is geweest. Schade door lood is onomkeerbaar, het heeft impact op de neurologische ontwikkeling, en kan gedrag en intelligentie negatief beïnvloeden. En dat juist in deze zeer kwetsbare samenleving, die op zoveel manieren al is achtergesteld.’

Valt daar nog iets aan te doen?

‘Dat proberen we zeker: we hebben een pediatric public health initiative gelanceerd, dat bestaat uit meerdere takken. Eén daarvan is het blijven meten van blootstelling; we zijn bezig met het analyseren van navelstreng- en neonataal bloed, in kaart brengen van zwangerschapscomplicaties. We willen kinderen die zijn bloot­gesteld centraal registreren, en een protocol opstellen om hun ontwikkeling routinematig te volgen. Op dit moment worden alle klachten op het water en het lood gegooid, maar het lastige met milieuproblemen is dat een causaal verband moeilijk aan te tonen is. Daarom proberen we de gegevens zo goed mogelijk te inventariseren om daar goed epidemiologisch onderzoek naar te kunnen doen. Nog belangrijker is echter dat we proberen de impact te verzachten. We zorgen voor betere voorschoolse opvang, beter toegankelijke gezondheidszorg, en betere voeding, bijvoorbeeld door kinderen voedselbonnen te geven, en met een mobiele supermarkt rond te rijden. Hopelijk zijn we hiermee een goed voorbeeld voor andere gemeenschappen.’

Spelen problemen met loden waterleidingen elders ook?

‘Zeker. Niet zo ernstig als in Flint, waar de waterloodgehaltes astronomisch hoog waren. Maar we horen nu al van andere steden waar lood in water is aangetroffen. De silver lining is dat heel Amerika zich meer bewust is van dit probleem. Het is een goede aanleiding om beleid te maken en te investeren in de gezondheid van kinderen. Maar ons werk is pas begonnen. Het is niet als bij een andere ramp, waarbij je na één of twee jaar klaar bent. De effecten ijlen nog decennia na. Steun voor de lange termijn moeten we nog vastleggen. Dokters zijn daarbij van groot belang.’

Waarom?

‘Als dokters spreken, dan luisteren mensen. Kijk naar Flint: bewoners, gemeenschapsleiders en onderzoekers wezen al maanden op het drinkwaterprobleem. Maar er waren dokters voor nodig om een verandering teweeg te brengen.’