Een autist als speurneus

Neurologische vertellingen zijn volgens de filosoof De Sousa ‘de fabels van Aesopus van onze tijd’. Verkoopcijfers lijken hem gelijk te geven. Van de boeken van Oliver Sacks gingen miljoenen exemplaren wereldwijd over de toonbank, en zijn opvolgers, zoals Paul Broks (Het land van de stilte) en John Murray (Enkele notities over tropische vlinders)  proberen een graantje mee te pikken. De geest blijft nu eenmaal intrigeren en verwonderen. Niet alleen in romans, maar ook in films als ‘Being John Malkovich’ (hoe is het om daadwerkelijk in het hoofd van deze acteur te kruipen?) en recentelijk ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ (wat gebeurt er als men zelfs gelukkige herinneringen letterlijk uit het geheugen kan wissen?). Er kleeft een bezwaar aan dit type boek en, in mindere mate, aan dit soort films. Schrijvers en filmers kiezen voor een buitenstaanderspositie. Zij observeren abnormaal gedrag nauwgezet en doen daarvan, in mooie en beeldrijke taal, verslag. Dat vertellersstandpunt is uit nood geboren, want hoe zou men de gedachten en de belevingswereld van binnenuit moeten beschrijven? De wetenschap heeft hier geen toegang toe. Die is voorbehouden aan goede romanciers en filmers.

Mark Haddon verricht een kunststukje van jewelste in zijn roman

Het wonderbaarlijke voorval

Op een dag vindt hij Wellington, de hond van de overbuurvrouw, vermoord op het gras. Er steekt een spitvork dwars door de hond. Christopher besluit op zoek te gaan naar de moordenaar. Krachtig spreekt hij de lezer toe: ‘Dit is een detectiveroman.’ Zijn vader probeert tevergeefs om hem tegen te houden: ‘Ik besloot dat ik toch ging uitzoeken wie Wellington had vermoord, ook al had vader gezegd dat ik me niet met andermans zaken moest bemoeien. Dat komt omdat ik niet altijd doe wat me gezegd wordt. En dat komt omdat het meestal verwarrend en niet te snappen is wat mensen zeggen dat je moet doen’.

Het duurt niet lang of hij achterhaalt waarom zijn vader er zo op tegen is dat hij de kwestie uitzoekt. Christopher weet niet beter dan dat zijn moeder allang dood is, op jonge leeftijd gestorven aan een aneurysma. Totdat Christopher in een hoek van de grote kast op vaders slaapkamer een groot aantal brieven van zijn moeder vindt, geschreven na de datum van haar overlijden. Hij begrijpt er niets van. Tot een buurvrouw hem - stapsgewijs en behoedzaam - probeert uit te leggen hoe mensen op elkaar verliefd kunnen worden, hoe die liefde soms eindigt en hoe mensen dan op andere mensen verliefd worden. Dan druppelt het besef binnen dat zijn moeder nog leeft, ergens in Londen, samen met een andere man. Christopher gaat op zoek naar zijn moeder. Met al zijn mankementen, zijn onhandigheid en zijn onverbiddelijke charme. Die zoektocht slaagt uiteindelijk. Hij is trots op zichzelf: ‘En dan studeer ik cum laude af en word ik wetenschapper. En ik weet dat ik dit kan omdat ik in mijn eentje naar Londen ben gegaan, en omdat ik het raadsel ‘Wie Vermoordde Wellington?’ heb opgelost en mijn moeder heb gevonden en ik dapper was en een boek het geschreven en dat betekent dat ik alles kan.’

Het was overigens zijn vader die de hond vermoordde. Uit jaloezie.

Net als Alice in Wonderland is Het wonderbaarlijke voorval van de hond in de nacht een boek voor zowel kinderen als volwassenen. Douwe Draaisma schreef in NRC Handelsblad: ‘Een van de paradoxen van dit wonderlijke boek is dat je het innerlijk leven begint te ervaren van iemand die zelf geen besef heeft van het innerlijk leven van anderen. Aan het eind is de indruk niet meer van je af te zetten dat je iets onmogelijks hebt beleefd, alsof je even de achterkant van de maan hebt gezien.’ Voor medici en psychologen geeft dit gedachte-experiment in romanvorm een schat aan ‘informatie’ over de belevingswereld van een autist. De gewone lezer moet het doen met fascinatie en ontroering. Heel veel ontroering. Voor wie slechts één boek per jaar leest, is dit dat ene boek.

Frans Meulenberg, onderzoeker aan de afdeling Medische Ethiek, Erasmus MC Rotterdam

De belevingswereld van binnenuit beschreven