Melancholie in de Gouden Eeuw

Melancholie in de Gouden Eeuw, Luuc Kooijmans, Prometheus, 289 blz., 24,99 euro.

bestellen

Een jonge vrouw die voortdurend zegt dat ze de kleindochter van koningin Beatrix is, een man die geregeld de duivel ziet of een bejaarde man die almaar denkt dat zijn vrouw door iemand anders is vervangen: ze hebben alle drie last van een waanstoornis, al dan niet in het kader van schizofrenie. In de zeventiende eeuw hadden ze daar één term voor: melancholie, eeuwenlang de parapluterm voor bijna alle psychiatrische ziekte­beelden.

In The Anatomy of Melancholy (1621) zette Robert Burton, zelf slachtoffer van deze kwaal, nagenoeg alle symptomen uit de psychiatrie op een rij. De vraag is alleen wie Burton in onze tijd nog leest. Luuc Kooijmans, gelauwerd historicus, geeft in zijn nieuwste boek Melancholie in de Gouden Eeuw Burton volledig ruim baan. Op grond van archieven van notarissen verblijdt Kooijmans de lezer met een stoet van wonderlijke figuren die op last van de familie opgeborgen werden in ‘beterhuizen’. Hij doet dat soepel en met oog voor detail. Boeiend is het verhaal over Jan Rothé, die zich vanuit zijn religieuze wanen keerde tegen de Prins van Oranje. De prins werd zelfs bang van hem. Er werd duizend gulden op Rothé’s hoofd gezet. Volgens zijn familie was hij al vijfentwintig jaar krankzinnig. Het was begonnen toen Rothé in het Haagse Bos plotseling God had gezien. Na vele omzwervingen werd hij opgepakt en opgesloten in het ‘geheime tuchthuis’ aan de Heiligeweg in Amsterdam. Hij zag zich als voorbereider van de wederkomst van Christus op aarde.

Kooijmans presenteert een scherp beeld van hoe men omging met psychiatrische patiënten in die tijd. Behalve het bekende verhaal over Caspar Barlaeus die zich na vier depressieve episodes verdronk in de regenput achter zijn huis, lezen we het doldrieste verhaal van Willem van den Kerckhoven die almaar overhoop lag met de burgemeester van Gouda, een zekere Van der Dussen. Van den Kerkhoven vertoonde het beeld van een toornige manie. Hij noemde het beterhuis waarin hij werd opgesloten veelzeggend het ‘gekmaakhuis’. Kooijmans vertelt het allemaal zo fantastisch, dat je het niet snel meer vergeet. In het laatste hoofdstuk komt hij nog eenmaal uitgebreid op Burton terug. Je zou psychiatriecolleges hiermee moeten beginnen. Sublieme tekst.