De vijf geboden (voor de patiënt)
5 reactiesToen ik kortgeleden Joris* (een arts in opleiding) moest superviseren, gaf hij schoorvoetend toe geïrriteerd te zijn geweest tijdens een intake die hij net had gedaan. Hij vroeg mij of dat wel mocht. Hij was uiterlijk en verbaal correct gebleven maar voelde van binnen boosheid omdat de patiënt in zijn ogen onduidelijk, eigenwijs en veeleisend was. Hij was bang dat de patiënt dit gemerkt had en dat hij daarom ‘niet professioneel’ was geweest. Ik vroeg hem: ‘Welke van de vijf geboden heeft de patiënt overtreden?’ Hij keek me wazig aan: ‘Vijf geboden? Welke zijn dat? Had ik die moeten kennen?’
Ik moest een beetje lachen en lichtte hem toen het volgende toe. De vijf geboden heb ik bedacht na 24 jaar patiëntenzorg in de ggz. Ik zag tijdens deze jaren dat we als artsen weliswaar vaak vriendelijk, behulpzaam en altruïstisch zijn, zoals je dat verwacht (of hoopt) van een dokter.
Maar regelmatig, zo merk ik bij mijzelf en ook bij anderen (zoals collega’s of artsen in opleiding die ik superviseer), zijn we boos, onaardig of gefrustreerd in het gesprek met een patiënt. Dit heeft soms met onszelf te maken, of met problemen in het systeem van de zorg, maar vaak gaat het om de interactie met de patiënt.
Ik denk dat dit komt omdat de meesten van ons (ikzelf voorop) niet volledig altruïstisch zijn. Met andere woorden, we doen graag ons best voor patiënten om hun ziekte en lijden te verminderen, maar als dat niet lukt, of als patiënten niet doen wat wij van hen verwachten, raken we gefrustreerd. Anders gezegd, we willen graag hulp verlenen, maar dan moet de patiënt zich wel aan een aantal onuitgesproken spelregels houden. Anders worden wij boos.
Stiekem willen we er iets voor terugkrijgen, zoals complimenten en waardering
In de loop der jaren is me opgevallen dat het meestal om dezelfde vijf aspecten gaat. Vijf typische momenten waarop die frustratie ontstaat. Als de patiënt zich dan niet correct gedraagt, dan wordt het werk voor ons moeilijker en hebben wij niet meer zoveel zin ons best voor hen te doen. Dus eigenlijk moeten zij zich hieraan houden. Daarmee zijn het in feite (impliciete) geboden.
Oké, daar gaan we…
Gebod 1: ‘Gij zult een duidelijke hulpvraag hebben’
We vinden het vaak irritant als een patiënt onduidelijk is. Het kost dan veel tijd en moeite om een concreet beeld te krijgen. Als dokter voelen we ons dan onzeker, omdat we niet weten wat er precies aan de hand is. We worden geconfronteerd met gebrek aan kennis of diagnostische vaardigheden. We proberen dit op te lossen door de symptomen een ingewikkelde medische term te geven (ideopathisch, SOLK), maar in feite weten we het gewoon niet. En dat voelt niet lekker.
Gebod 2: ‘Gij zult geïnteresseerd zijn in mijn perspectief en oplossing’
Soms presenteert de patiënt wel een scala aan symptomen en problemen, maar lijkt er een beperkte ontvankelijkheid voor onze diagnose en behandelsuggesties te zijn. Met andere woorden: ze vallen ons wel lastig met een probleem, maar willen de oplossing niet horen. Ook erg irritant als de patiënt niet ziet hoe briljant onze analyse en oplossingen zijn…
Gebod 3: ‘Gij zult de medicatie nemen en de therapieadviezen opvolgen’
Ook zo vervelend: therapieontrouw. Kent u dat? Ze zeggen wel dat ze de medicatie zullen nemen maar ze doen het niet. Pff…, wat heeft het dan voor zin dat ik al deze moeite doe? En hoe moeten ze dan ooit beter worden?
Gebod 4: ‘Gij zult beter worden’
Tja, eerlijk gezegd willen wij er graag toe doen, succesvol zijn. Het is geweldig als door ons toedoen iemand beter wordt. Kijk mij eens een goede dokter zijn. Ook vinden we het moeilijk om geconfronteerd te worden met ernstig lijden zonder dat iets van wat we proberen de situatie verbetert. Dan gaan we ons op een gegeven moment net zo wanhopig voelen als de patiënt zelf. En dat hebben we liever niet.
Gebod 5: ‘Gij zult dankbaar zijn’
Natuurlijk willen we graag vol compassie zijn en werkelijk altruïstisch werken. Echter, als we wat langer bij onze eigen innerlijke wereld stilstaan, dan merken we meestal dat we er stiekem iets voor terug willen krijgen, zoals complimenten en waardering, of nog liever: dankbaarheid. Patiënten die geen enkele vorm van dankbaarheid tonen en alles maar nemen alsof het vanzelfsprekend is en ze er recht op hebben, kent u dat? Heel irritant…
Joris keek mij eerst aan met een blik van ongeloof en ongemakkelijkheid en begon toen hard te lachen. Ik lachte met hem mee. Toen zei hij: ‘Ik voel me wel een beetje “betrapt” als je het zo stelt.’ Ik stelde hem gerust: ‘No problem, ik heb dat zelf ook.’ We herkenden beiden vele momenten waarop we ‘stiekem’ deze vijf geboden hadden toegepast. Ach ja, dokters, we zijn net mensen…
*dit is een fictieve naam, maar het heeft zich wel (meermalen) echt voorgedaan
Disclaimer 1
Dit model van vijf geboden is mede geïnspireerd door de zes leeglopers van Joan Halifax, een hospicehulpverlener, antropoloog en zenboeddhistische leraar die prachtig werk verricht in de palliatieve zorg.
Disclaimer 2
Voor alle duidelijkheid, en om te voorkomen dat ik straks alle patiëntenverenigingen over me heen krijg, deze blog is satirisch bedoeld en in feite kritiek op ons dokters, het is geen kritiek op patiënten.
A.J. Colon
neuroloog/klinisch neurofysioloog
Wat ongelofelijk jammer dat in het huidige tijdsgewricht disclaimer 2 noodzakelijk is. Is daar niet ook een aantal geboden over te verzinnen?
H.J.R. Hoenders
Psychiater, Zeegse
Gij zult uitgaan van de positieve intenties van de ander?
Bezint eer ge reageert?
H.J.R. Hoenders
Psychiater, hoofd onderzoek en behandelzaken CIP, Lentis, Groningen
Dank voor jullie reacties. Leuk om te lezen dat het herkenbaar is.
commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, Rotterdam
Briljantje
MI & PV, Baarn
Zalig dit!! Wat heerlijk om dit op de vrijdagochtend te lezen en grinniken natuurlijk!