Blogs & columns
Column

Wankelende wereldbeelden

Plaats een reactie

We hebben de wereld onder de knop, bijna alles is maakbaar geworden en grenzen of verschillen bestaan alleen nog in ons hoofd. Toch evolueert ons brein minder makkelijk mee ondanks allerlei hippe rek- en strekoefeningen.

Ooit had dat brein een heel duidelijke functie: het voorspellen en daarmee voorkomen van gevaar. Duidelijkheid, overzicht en structuur als voorwaarden om de realiteit te overzien zodat we tijgers en andere bedreigingen niet zouden missen.

Onze wereld is in een paar decennia onherkenbaar opgerekt door industrialisatie, globalisering en digitalisering terwijl ons hoofd nog grotendeels blijft steken bij de Ark van Noach, de Gelaarsde Kat en Doornroosje. Geen wonder dat we verward, gestrest en geprikkeld raken van de oneindige doses nieuwigheid die we in rap tempo moeten omarmen. Ons brein heeft nog onvoldoende de kans gehad om een nieuw solide en vooral veilig wereldbeeld te construeren.

Het feit dat we ons zo sterk vastklampen aan goed of slecht, aan links of rechts, aan voor of tegen coronamaatregelen is wat mij betreft een symptoom van een wanhopig brein dat houvast probeert te zoeken in een chaotische wereld die daardoor ­gevaarlijk aanvoelt.

Ik moest laatst een psychotische patiënt beoordelen die een uit­gesproken antisemitische waan bleek te hebben. De Joden hadden volgens hem een economisch systeem opgetuigd waardoor hij ernstig gedupeerd was geraakt en niet anders kon dan zijn huis in brand steken als protestactie tegen die vermaledijde Joden. Zijn wraakgevoelens zaten hem hoog en hoe langer ik met hem praatte hoe rabiater zijn uitspraken werden.

Zijn openlijke antisemitische overtuigingen raakten mij geenszins

Toch raakten zijn openlijke antisemitische overtuigingen mij geenszins omdat ik op basis van mijn medische kennis overtuigd was van het feit dat zijn brein niet in staat was om de werkelijkheid op de juiste manier waar te nemen en ik hem ziek moest ­verklaren.

Mijn perceptie van de wereld klopte en die van hem niet, ­waardoor zijn gedachtegangen mij blijkbaar niet kwetsten.

Deze patiënt bleef me bezighouden omdat ik het niet vanzelf­sprekend vond dat ik zijn antisemitische uitspraken wél kon ­verdragen, maar de aanslagen op het Joodse restaurant HaCarmel of de berichtjes die bijvoorbeeld uitgewisseld worden in de appgroepen van de FvD-jongeren niet.

Is er een wezenlijk verschil in het geuite antisemitisme? Nee, maar blijkbaar kan ik er beter mee omgaan als ik me in een stevige positie bevind waarin ik ervan overtuigd ben dat mijn realiteit klopt en die van de ander niet. De FvD-jongeren kan ik niet ziek verklaren, ten eerste omdat ik ze niet heb onderzocht maar vooral omdat ze niet evident psychotisch zijn en normaal lijken te functioneren in dezelfde realiteit als ik. Mensen die kwetsende overtuigingen debiteren, zijn meestal niet psychiatrisch ziek en we kennen allemaal de neiging om deze mensen ziek te verklaren, te demoniseren of te isoleren. Toch verzacht dat de kwetsuren meestal niet of onvoldoende.

Mijn psychotische patiënt met zijn antisemitische ideeën liet me zien dat kwetsende overtuigingen minder raken als je overtuigd bent van je eigen perspectief.

Het sterkte me in de overtuiging dat inzetten op weerbaarheid en een solide identiteit belangrijker is dan ooit, zodat we zelf ­overeind blijven en in staat zijn om de ander te helpen. 

Meer van Esther van Fenema

  • Esther van Fenema

    Esther van Fenema is psychiater met een eigen praktijk. Ze is gepromoveerd op de toepassing van richtlijnen in de ggz. Verder werkt ze bij de crisisdienst, is ze auteur, professioneel violiste en opiniemaker voor onder andere Trouw en de EO.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.