Voordelen van onwaarheden

Kunt u zich het RTL-premiersdebat van afgelopen augustus nog herinneren? Emile Roemer confronteerde Marc Rutte met diens plannen het eigen risico in de zorg te verhogen. Merkwaardig genoeg besloot Rutte deze keuze niet te verdedigen, maar te ontkennen. Roemer raakte in de war en werd hierdoor bestempeld tot de verliezer van het debat.

Om uit benarde situaties te komen biedt het vertellen van onwaarheden uitgesproken kortetermijnvoordelen en minder langetermijnnadelen dan je zou verwachten (VVD: 41 zetels). Ook in medisch-wetenschappelijke discussies is grijpen naar niet terstond checkbare onwaarheden populair.

Op het Aziatische infectieziektencongres in Beijing kom ik een illustratief geval tegen in de persoon van de Amerikaanse professor Michael Niederman, mede-auteur van vele pneumonie-richtlijnen. Niederman spreekt tijdens een gesponsorde sessie over de behandeling van MRSA-pneumonieën. 90 procent van zijn verhaal gaat over een studie waarvan hij tweede auteur was. In deze studie werd het antibioticum linezolid – geproduceerd door de sponsor van de bijgewoonde sessie, tevens sponsor van de studie – vergeleken met de standaardtherapie vancomycine. Volgens Niederman scoorde linezolid significant beter op het primaire eindpunt ‘genezing van MRSA-pneumonieën’. We krijgen grafieken en staafdiagrammen te zien, voor verschillende subgroepen en met allerlei statistische analyses. Alles zegt hetzelfde, je kunt er niet omheen: linezolid is beter.

Tot hij de overlevingscurves van de patiëntengroepen toont: twee lijnen die precies over elkaar heen lopen. Dat is vreemd, want een half uur eerder hoorden we nog dat MRSA-pneumonieën verschrikkelijk gevaarlijk zijn. Meer genezing zou zich dan toch moeten uitbetalen in hogere overleving? Zijn verdere betoog moet verklaren waarom linezolid toch beter was; onder andere omdat ‘sterfte’ geen primair eindpunt was. Wellicht dat het grotendeels Chinese publiek hem kan volgen, ikzelf begrijp er niets meer van.

Enkele maanden geleden besprak ik in deze column hoe een Tamiflu-trial de eindpunten
in registratiesite www.clinicaltrials.gov veranderde toen het middel niet bleek te werken (MC 28/2012: 1698). Een studieopzet met sterfte als secundair eindpunt lijkt me uitermate onwaarschijnlijk, zeker bij een dodelijke ziekte, dus tijdens de sessie achterhaal ik de studie op clinicaltrials.gov. En inderdaad, zie ‘history of changes’: dezelfde truc is toegepast.

De oorspronkelijke trial (NCT00084266) had één vaag primair eindpunt: ‘clinical efficacy’, en één secundair eindpunt: ‘safety and tolerability’. Dat blijft heel lang zo, zelfs nadat de studie in maart 2010 wordt afgesloten. Tot plotseling, in mei 2011, ‘overleving’ verschijnt als een van twaalf secundaire eindpunten en het primaire eindpunt is aangepast naar een set subjectieve criteria die de studiesponsor mag interpreteren.

Ik vraag Niederman – als zijn verhaal eindelijk klaar is – hoe hij verklaart dat de eindpunten een jaar na beëindiging van de trial zo enorm veranderden. Antwoord: ‘Staat dat op clinicaltrials.gov? Dat wist ik niet.’ Misschien is dit geen leugen, want naar ik later begrijp staat zijn naam alleen op het artikel ter versiering. Wel liegt hij als hij toevoegt: ‘De informatie op clinicaltrials.gov is niet altijd correct en loopt vaak achter, dus daar moet je niet op afgaan.’ Voor de duidelijkheid: onderzoekers oploaden zelf hun trialgegevens. Als er iets niet klopt, is dat hún schuld. 

Wat zou het publiek van deze sessie hebben onthouden? Dat de trial van Niederman rommelt? Dat Nederlanderse microbiologen geschifte onruststokers zijn? Dat ze linezolid moeten geven bij MRSA-pneumonie? Of slechts dat de afsluitbare koffiemok die ze van de sessie-sponsor krijgen bij thuiskomst blijkt te lekken?

Miquel Ekkelenkamp is arts-microbioloog en schrijver (onder de naam Bulnes)