Tweemaal is scheepsrecht

Gooi één keer een dobbelsteen op en de uitkomst is een gok, doe het een miljoen keer en je kunt haar heel precies berekenen. Hetzelfde geldt voor infectieziekten: bij de individuele patiënt kan een infectie alle kanten op gaan, maar epidemieën zijn uitstekend voorspelbaar. We weten bijvoorbeeld nu al vrij nauwkeurig hoeveel slachtoffers de volgende mazelenepidemie in de Biblebelt zal veroorzaken, over pak ’m beet een jaar of zeven. En sinds halverwege vorig jaar weet het RIVM ook het verloop van de covidepidemie goed te voorspellen, in elk geval wat betreft ziekenhuis- en ic-opnames. (Projecties van het daadwerkelijke aantal Nederlandse besmet­tingen krijgen we nog steeds niet.)

Hoe komt het dan dat we ons steeds weer laten verrassen door het verloop van de covidepidemie? Waarom lukt het niet om een groot deel van de bevolking te overtuigen van de noodzaak van maatregelen (los van de vraag welke de juiste zijn), en ­waarom is er nooit iets terechtgekomen van al die ‘routekaarten’ van VWS?

In de eerste plaats ligt dat aan de data zelf, want dat ze kloppen betekent nog niet dat ze de realiteit weerspiegelen. Nederlanders tussen de 0 en 49 jaar lopen grofweg 0,006 procent kans op overlijden bij infectie en dat getal maakt gewoonweg geen indruk – hun risico op zelfmoord dit jaar is hoger. Probleem is alleen dat zo’n getal misleidend werkt: het presenteert covid als een bijna steriel proces met slechts twee uitkomsten – dood of gezond – en het negeert de reutelende, ijlende, dyspnoïsche realiteit van ­ziekte. Het zou veel beter helpen om ook het risico op langdurige longschade of embolieën weer te geven, of de gemiddelde tijd tot volledig herstel die patiënten tegemoet kunnen zien.

De mens heeft een broertje dood aan getallen in het algemeen

Ten tweede heeft de mens, wanneer die bezig is zichzelf in de ­problemen te werken, een broertje dood aan projecties en waarschuwingen; zeg maar: aan getallen in het algemeen. Dat geldt voor covid, voor klimaatverandering, voor overbevissing, voor brexit en voor speculatie met tulpenbollen of bitcoins. De wens is de vader van de gedachte en daardoor hoeven boeren niet te geloven in stikstofverbindingen en deelnemers aan piramide­spelen niet in wiskunde. Zodoende voltrekken de meeste rampen zich (vrij naar Hemingway) op twee manieren: eerst geleidelijk, terwijl we ze negeren of ontkennen, en dan plotseling.

We doorvoelen de betekenis van getallen helaas pas goed door ze te relateren aan meegemaakte situaties, maar de enige epidemie met een respiratoir virus die we vóór covid hebben zien ontstaan was de Mexicaanse griep: een hoop geschreeuw, wat maatregelen voor de bühne en het ging vanzelf weer over. Tot daar reikte ons voorstellingsvermogen. Tienduizend Nederlandse ic-patiënten heeft niemand ooit meegemaakt, net zomin als een opwarming van de aarde met een graad of twee.

Het goede nieuws: we zullen een referentiespectrum hebben en dus veel beter zijn voorbereid bij een tweede covidepidemie. Of als de zeespiegel voor de tweede maal een paar meter stijgt.