Thijs H. en het vaccineren van kinderen

Sinds de jaren zestig staat het individu op een voetstuk en bijna meer in de schijnwerpers dan de Eiffeltoren by night. Bevrijd van zuilen en andere groepsverbanden streeft hij of zij naar het perfecte plaatje. De samenleving faciliteert en steunt want we hebben bijna overal recht op.

De gezondheidszorg is bij uitstek de sector die het individu moet ondersteunen in zijn triomftocht. De rechten van de patiënt liggen verankerd in de wet en behoudens het geven van de juiste informatie en het meewerken aan onderzoek en behandeling, zijn er geen noemenswaardige plichten.

Door de digitale revolutie en het nivelleren van maatschappelijke status emancipeert de patiënt met rasse schreden en kunnen de belangen van maatschappij en individu soms opvallend uiteenlopen. Blijkbaar is het belang van de maatschappij dus niet de optelsom van alle individuele belangen. De samenleving als geheel lijkt achter te blijven en reageert vanuit meer primitief groepsdenken waarbij ze zich nadrukkelijk roert als veiligheid en bescherming in het geding zijn.

Neem de ophef rond het wel of niet vaccineren van kinderen. Het is een individueel recht om feitenvrij je mening te vormen en daarnaar te handelen. Het gevolg is wel dat de groep onnodig meer risico’s loopt.

Of een recent voorbeeld toen de medewerkers van de ggz-kliniek in Maastricht vermoedden dat Thijs H. betrokken was bij de dood van twee wandelaars op de Brunssummerheide en desondanks kozen voor hun beroepsgeheim. We hechten blijkbaar zoveel waarde aan de individuele toegang tot gezondheidszorg dat we maatschappelijke belangen – zoals waarheidsvinding en opsporing – er ondergeschikt aan maken.

De maatschappelijke onrust die ontstond door beide voorbeelden toont aan dat we ons als collectief bedreigd voelen door dergelijke keuzes.

Toen de KNMG in 1849 werd opgericht, lieten haar leden in de eerste decennia grote maatschappelijke betrokkenheid zien. Thema’s zoals armenzorg, zorg voor prostituees, hygiëne in de ‘gestichten’ en kinderarbeid in de fabrieken werden (geagendeerd en) aangepakt. Tegenwoordig verschansen we ons in poli’s en klinieken en voeren we braaf uit wat het individu van ons vraagt en waar de verzekeraar ons voor beloont.

De tendens waarin de samenleving ten faveure van het individu wordt verwaarloosd, beschrijft hoogleraar filosofie van de gezondheidszorg Klasien Horstman: ‘Doordat de curatieve zorg haar object – het private lichaam – niet heeft verwaarloosd en dus goed kent, maar de maatschappelijke geneeskunde haar object – het publieke lichaam, de maatschappij – wel heeft verwaarloosd en niet zo goed begrijpt, is er gerede kans dat samenwerking tussen de curatieve en maatschappelijke geneeskunde een nog sterkere verschraling van “het sociale” met zich meebrengt.’

De vraag is wat ‘het sociale’ anno nu eigenlijk betekent. Maatschappelijk betrokken zijn als arts betekent uiteraard niet meer je hard maken voor schoon drinkwater en het bevorderen van hygiëne, zoals ooit wel noodzakelijk was om het individu te beschermen tegen misstanden die de maatschappij veroorzaakte.

Volgens mij moeten we als hulpverleners anno nu de maatschappij juist beschermen tegen de doorgeschoten rechten en eisen van het individu, door niet alleen het belang van het individu te dienen, maar ook het collectieve belang.