Religieuze symbolen
16 reactiesDe hoofddoekdiscussie bij de politie Amsterdam deed de afgelopen weken veel stof opwaaien. Korpschef Erik Akerboom schrok van de heftige reacties en wees het hoofddoekjesplan uiteindelijk af vanwege onvoldoende draagvlak.
Religieuze diversiteit is prima, maar de publieke ruimte ‘bezetten’ met religieuze symbolen heeft iets agressiefs omdat het de ander dwingt kennis te nemen van een bepaalde overtuiging. Naast een grondrecht bestaat de ‘grondplicht’ om je zo te gedragen dat de publieke ruimte van ons allemaal is en blijft.
In het ziekenhuis dragen steeds meer jonge dokters een hoofddoek, maar bij mijn weten hebben we nooit de discussie gevoerd of dit wenselijk is voor een belangrijke pijler van ons vak: neutraliteit.
Een tweet over deze kwestie lokte heftige reacties uit, waarbij ik u een kleine bloemlezing niet wil onthouden:
‘Ik vind geloof een privézaak. Niet iets dat je meeneemt naar je werk. Welk geloof dan ook.’
Een echte Godwin: ‘Nederlandse politie had in 40-45 ook een neutraal uiterlijk, maar ze stuurden wel Joden naar kampen. Uiterlijk zegt niets.’
Een ontroerende hippietweet: ‘Ik ben voor vrijheid voor iedereen. Hoe je eruitziet, wat je doet, hoe of met wie je leeft, wat je gelooft, rijk of niet. Leef en laat leven.’
Of: ‘Geen enkel mens moet ooit worden geconfronteerd met de persoonlijke voorkeur van diegene waar ze afhankelijk van zijn.’
En ten slotte de interessantste: ‘Wat verbetert er precies aan de patiëntenzorg als dat niet meer mag? En hoe weet jij hoe de aanwezigheid van symbolen de zorg beïnvloedt?’
De diversiteitsmantra wordt vooral gepredikt door mensen die zelf niet gelovig zijn
Inderdaad, wat is voor de patiënt de beste zorg in een samenleving die zich steeds meer kenmerkt door religieuze diversiteit, met alle lange tenen van dien? De diversiteitsmantra wordt vooral gepredikt door mensen die zelf niet gelovig zijn of er weinig mee geconfronteerd worden. Het is makkelijk om te roepen ‘leef en laat leven’, maar het afwenden van een inbewaringstelling bij een psychotische moslim wordt misschien toch lastiger als de psychiater een keppeltje of davidster draagt.
Het ministerie van Veiligheid en Justitie vaardigde in 2011 de Gedragscode lifestyle-neutraliteit uit: de politie moet een ‘gezag uitstralende, neutrale en veilige houding’ hebben, ook al impliceert dit misschien een inperking van de grondrechten van de betreffende politieambtenaren, aldus toenmalig minister Opstelten. Voor ons geldt artikel 453 uit de WGBO: de hulpverlener moet bij zijn werkzaamheden de zorg van een goed hulpverlener in acht nemen en handelt daarbij in overeenstemming met de op hem rustende verantwoordelijkheid, voortvloeiende uit de voor hulpverleners geldende professionele standaard.
Het dragen van religieuze symbolen druist wat mij betreft in tegen het principe van goed hulpverlenerschap. Er is sprake van een afhankelijkheidsrelatie, waarbij de patiënt lang niet altijd in de omstandigheden is om zelf een arts te kunnen kiezen.
Een homoseksuele patiënt wordt na een trauma opgevangen door een arts die zichtbaar de Koran belijdt waarin staat: ‘De ontuchtige vrouw en de ontuchtige man, geselt beiden met honderd slagen. En laat medelijden met hen u van de gehoorzaamheid aan God niet afhouden indien gij in God en de Laatste Dag gelooft.’ Wenselijk of onwenselijk?
pdf
R.A. Querido
arts ”niet praktiserend” , Utrecht
De stelling wordt geponeerd dat :”het dragen van religieuze symbolen druist wat mij (Fenema)betreft in tegen het principe van goed hulpverlenerschap.”
In vele situaties ben ik verpleegkundigen ,maar ook artsen tegengekomen die een kettinkje droegen ...met daaraan een kruisje, ook was tot voor enige jaren
het heel gewoon dat de verpleging werd uitgeoefend door nonnen ……..met kappen op het hoofd en grote crucifixen!
In New York zag ik artsen naar hun werk komen met op het voorhoofd nog het askruisje vers uit de kerk.
De voorbeelden die in de column worden aangedragen zijn “… een arts die zichtbaar de Koran belijdt…” hoe zie je dat?? “….een homoseksuele man…” en
hoe zie je dat of wordt daar naar gevraagd?? Ik wil niet denken aan het omgekeerde; de duidelijk homoseksuele arts die een moslim onderzoekt in verband met mogelijke liesbreuken.
Een ander voorbeeld is minstens zo komisch …een psychotische moslim en een psychiater met een keppeltje……het speelt waarschijnlijk niet in Israel, want daar is het
een nagenoeg alledaagse situatie waar patiënt en zijn familie alleen maar blij en tevreden zijn met de adequate en professionele hulp.
Ook hier is een omkering opmerkelijk een psychotische man met een keppeltje die door een psychiater met een moslim achtergrond wordt behandeld; so what? Dat is om in stijl te blijven
helemaal nog niet zo gek in onze huidige samenleving. Wordt hier godsdienst en politieke overtuiging niet met elkaar verward?
Kaspar Mengelberg
psychiater, AMSTERDAM
Laten wij er geen doekjes om winden. Er zijn patiënten die grote weerstand voelen om zich in een afhankelijheidsrelatie te begeven met een arts die zich openlijk tot de islam bekent.
Meningsverschil kan bestaan over de vraag of deze weerstand ernsti...g genomen kan en moet worden. De Nederlandse samenleving polariseert. Artsen doen dat ook.
Ziekenhuizen, zeker de grotere, behoren tot de publieke ruimte.
Collega Fenema heeft gelijk. Vrijwaar de ziekenhuizen van opzichtige politico-religieuze symboliek.
Kaspar Mengelberg
psychiater, AMSTERDAM
Laten wij er geen doekjes om winden. Er zijn patiënten die grote weerstand voelen om zich in een afhankelijheidsrelatie te begeven met een arts die zich openlijk tot de islam bekent.
Meningsverschil kan bestaan over de vraag of deze weerstand ernsti...g genomen kan en moet worden. De Nederlandse samenleving polariseert. Artsen doen dat ook.
Ziekenhuizen, zeker de grotere, behoren tot de publieke ruimte.
Collega Fenema heeft gelijk. Vrijwaar de ziekenhuizen van opzichtige politico-religieuze symboliek.
Willem Nesse
kaakchirurg, Assen
Een levensovertuiging is het beeld van de wereld dat men heeft en het leven dat men op basis van dit wereldbeeld leidt. Iemand is overtuigd van het bestaan van God of niet en draagt wel of geen keppeltje, kruis of hoofddoek. Het verbieden van religie...uze symbolen in de publieke ruimte met een beroep op de neutraliteit is feitelijk een oproep om uiting te geven aan een seculiere (niet aan religie gebonden) levensovertuiging, hetgeen ook een overtuiging is. Esther bepleit inperking van de vrijheid om als arts religieuze symbolen te dragen. De vooroordelen die aan het dragen van religieuze symbolen verbonden zijn, kunnen zo worden vermeden. Patiënten zijn immers afhankelijk van de dokter en kunnen geen andere dokter kiezen als de dokter hen niet aanstaat. Wat zij niet expliciteert, is dat patiënten die dokter dan louter vanwege het keppeltje, kruisje of de hoofddoek afwijzen en niet door gebrek aan compassie, kennis, kunde en kwaliteit van de zorg. Zij legitimeert daarmee vooroordelen en stereotypering. Bovendien gaat ze voorbij aan het feit dat patiënten vrijwel altijd vooroordelen over hun dokter hebben op basis van onze diversiteit in leeftijd, geslacht, huidskleur of andere uiterlijke kenmerken.
Tot slot etaleert Esther haar eigen vooroordelen als ze suggereert dat Islamitische artsen niet goed voor homoseksuele patiënten zouden zorgen vanwege passages in de Koran. Dit is een uitermate kwalijke verdachtmaking waarmee de integriteit van Islamitische artsen in twijfel wordt getrokken. Ik hoop dat Esther haar eigen vooroordelen opzij kan zetten en wil haar tot slot een andere Koran passage meegeven: ‘O gij mensen, Wij hebben u geschapen uit man en vrouw, en Wij hebben u gemaakt tot volksgroepen en stammen, opdat gij elkander zoudt leren kennen…” Misschien predik ik ‘de diversiteitsmantra’, maar ik slik in elk geval de propaganda van de intolerante eenheidsworst niet voor zoete koek.
Henk van der Pol
psychiater, Heerenveen
Geheel eens met de reactie van collega Piek.
Ook al voldoet een arts aan alle hoogstaande normen die gelden voor de uitoefening van het vak, dan nog kan een religieus symbool een ernstige sta-in-de-weg zijn in het arts-patiëntcontact, het is en blijf...t een fors statement dat geheid (soms) positieve of (meestal) negatieve associaties en reacties oproept bij de patiënt. En daarmee moet je de relatie niet belasten.
J. Piek
arts, Amsterdam
Zowel gezondheidszorg medewerkers (artsen, verpleegkundigen, etc.) als ambtenaren worden over het algemeen betaald uit gemeenschappelijke gelden. Je mag dan ook verwachten dat zij zich, voor zover mogelijk, objectief gedragen. Collega van Fenema geef...t in haar stuk duidelijk de knelpunten weer die sommige patiënten die geconfronteerd worden met religieuze uitingen (keppel, hoofddoek, kruis) kunnen ervaren. Kledingstukken met religieuze achtergrond verwijzen direct of indirect naar dogma's die met religie te maken hebben en kunnen dus niet los gezien worden van de persoon die ze draagt. Gezien de afhankelijke relatie tussen een gezondheidszorg medewerker en de patiënt is het daarom raadzaam deze kleding niet te dragen.
Dr. Erik van Duijn
Psychiater/opleider,
De levensovertuiging van een dokter
Collega Van Fenema pleit in haar column voor het uitbannen van het dragen van religieuze symbolen door artsen. Zij wekt de suggestie dat het dragen van bijvoorbeeld een hoofddoek of keppel de arts-patiëntrelatie n...egatief beïnvloedt. Zij stelt zelfs dat het dragen van religieuze symbolen indruist tegen het ‘goed hulpverlenerschap’.
In mijn omgeving zie ik echter zeer gemotiveerde coassistenten, artsen en psychiaters met verschillende levensovertuigingen die zich inzetten voor de gezondheid en het welzijn van patiënten. Soms is hun levensovertuiging zichtbaar door het dragen van een hoofddoek, kruisje of keppel, maar vaak ook niet, zoals bij een conservatief-evangelische arts die homoseksualiteit als een zonde ziet en tegen abortus is.
Indien een collega om religieuze redenen een patiënt weigert te behandelen – dat kan dus ook zonder religieus symbool – of op oneigenlijke gronden een verklaring voor een inbewaringstelling opstelt, zijn er diverse middelen om die collega daarop aan te spreken, variërend van een collegiaal gesprek tot aan de tuchtrechter.
In de opleiding beoordelen wij aios op hun professioneel gedrag en of zij hun werk volgens de geldende ethische normen van het beroep uitoefenen. Een belangrijk criterium is: “De aios levert hoogstaande patiëntenzorg op integere, oprechte, respectvolle en betrokken wijze en beschikt over een groot verantwoordelijkheidsgevoel.” Dát zijn kenmerken van goed hulpverlenerschap zoals wordt bedoeld in Art.453 van de WGBO en dáár moeten wij elkaar – en patiënten ons – op beoordelen.
Emile Keuter
Neuroloog, Meppel
Ik denk dat voor die dingen nooit formats zijn te geven. Iedereen moet wat inschikken. Een beetje respect. Dan mag alles. Op een Rotterdamse SEH gaan werken in een Ajax shirt is niet verstandig maar het mag wel. Ik kende een collega die met een patië...nt ging bidden. Mag ook. Ik had een poliassistente met een hoofddoek. In mijn bijzijn vroeg een Drentse man of ze het zo koud had dat ze een doek om moest. Heb ik laten passeren in mijn hoedanigheid als behandelaar. Wij zijn natuurlijk niet van de politie. Die vergelijking vind ik misplaatst. De hipsterco werkt samen met de moslima aan een patientencasus en ze worden allebei waarschijnlijk uitstekende artsen.
jos rensing
h, d
En dit is de uitgebreide versie van de Nederlandse artseneed:
------Ne d e r l a n d s e a r t s en e e d ( 2 0 0 3 )
Ik zweer/beloof dat ik de geneeskunst zo goed als ik kan zal
uitoefenen ten dienste van mijn medemens. Ik zal zorgen voor
zieken, g...ezondheid bevorderen en lijden verlichten.
Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn
opvattingen. Ik zal aan de patiënt geen schade doen. Ik luister
en zal hem goed inlichten. Ik zal geheim houden wat mij is
toevertrouwd.
Ik zal de geneeskundige kennis van mijzelf en anderen bevorderen.
Ik erken de grenzen van mijn mogelijkheden. Ik zal mij open en
toetsbaar opstellen.
Ik ken mijn verantwoordelijkheid voor de samenleving en zal de
beschikbaarheid en toegankelijkheid van de gezondheidszorg
bevorderen. Ik maak geen misbruik van mijn medische kennis,
ook niet onder druk.
Ik zal zo het beroep van arts in ere houden.--------
jos rensing
huisarts, den haag
Het misverstand dat artsen nog steeds de Hippocratische eed zouden afleggen en dat hen dat zou verplichten hulp te verlenen aan eenieder is toch wel erg hardnekkig.
Hieronder de tekst van de Nederlandse artsen eed:
------‘Ik zweer (beloof ), dat ik ...de genees-, heel-, en verloskunst volgens
de daarop wettelijk vastgestelde bepalingen naar mijn beste
weten en vermogen zal uitoefenen en dat ik aan niemand zal
openbaren wat in die uitoefening als geheim mij is toevertrouwd
of ter mijner kennis is gekomen, tenzij mijne verklaring, als
getuige of deskundige in regten gevorderd of ik anderszins tot
het geven van mededeeling door de wet verpligt worde.------
Nima Ilbegi
Huisarts in opleiding, Groningen
(ad 2)
Het recht op vrije artsenkeuze mag inderdaad alleen op basis van sekse geschieden. Goed hulpverlenerschap kan juist helend werken wanneer die psychotische moslim uit zijn waanwereld ontwaakt en aan den lijve ondervindt dat zelfs een arts met ...een keppel in staat is zijn artseneed trouw en eervol te volbrengen. Dát is het bestaansrecht van een arts. Niets nieuws onder de zon in Israël en omringende gebieden. Mijn opleider zei altijd: ‘Wie goed doet, goed ontmoet’.
In het huidige religiedebat schieten we te ver door in een grijs gebied, terwijl er zoveel diverse spectra aan kleuren zijn. Zo heb je de gelovige atheïst die gelooft in de mantra 'Er is geen god' met daartegenover een( niet-)praktiserende moslim die zijn geloofsbelijdenis met een bijna dezelfde zin uit: 'Er is geen god, behalve God. Let’s agree to disagree.
‘Leven en laten leven’ kunnen zelfs wij, mortale dokters, ondanks alle moderne techniek niet regisseren. Fifty shades darker (or lighter) dan weer wel, zolang het maar in de privésferen gebeurt óf in de corticale projectieschermen, maar niet aan het ziekenhuisbed.
Nima Ilbegi
Huisarts in opleiding, Groningen
Inhoudelijk ben ik het eens met het standpunt van deze blogger als het gaat om neutraliteit binnen de seculiere (openbare) orde. Over de vorm valt echter het een en ander te twisten.
Zo is een allegorische interpretatie van een willekeurige koranve...rs niet per definitie het eigenlijke binnen de hemisferen van een hoofddoekdraagster. Bij voorbaat er vanuit gaan dat zij op dogmatische wijze haar homoseksuele patiënt zou bejegenen is een oneigenlijke aantijging. Er is meer dan vijftig tinten grijs. Beauty is in the eye of the beholder. Een collega met een witte hoofddoek bij haar witte jas? En een blonde zuster met een witte kap en een rode (ziekenhuis)kruis? Als je religie erbij haalt om een symbool te verbieden, dan zaai je daarvoor in de plaats nog meer antisymbolen. De geciteerde koranvers diende ter vervanging van de doodsstraf voor overspel (zoals het Oude Testament voorschreef). Zowel de overspelige man áls vrouw kregen volgens deze nieuwe Koranische wet een gelijkwaardige straf van honderd zweepslagen. Mits er minimaal vier (!) getuigen de daad daadwerkelijk aanschouwd hadden. Voor valse/ongegronde beschuldigingen door wie dan ook stond 80 zweepslagen. In het fundamentalistische deel van de VS was het een bedrogen echtgenoot – dankzij een Texaanse wet tot 1974 – toegestaan om zijn overspelige vrouw én haar minnaar op het heetst der daad te doden.
(ad 1)
Jan Taco teGussinklo (@DutchBW)
Voormalig Internist, Zwolle
In deze column (en de reacties) gaat het om de integere houding die je van zorgverleners mag en moet verwachten (eed van Hippocrates). Maar het gaat vooral toch om het perspectief van de patient. In mijn opleiding werkte ik enige tijd in een Katholie...k Ziekenhuis (RKZ) met religieuzen in de verpleging. Deze katholieke signatuur betekende soms ook wel iets voor de patient. Maar die kon destijds ook kiezen voor een Prot.Christelijk of Algemeen Ziekenhuis. Ik denk dat het Amsterdamse korps begrepen heeft dat het als onderdeel van de Landelijke Politie (want dat is het tegenwoordig) moet uitstralen dat zij er is voor iedere burger. Want die burger heeft geen alternatief. Hoe zit dat in de zorg anno 2017. Mijn neef (geen medicus) heeft indertijd een indringende artikel geschreven. Toch? https://www.trouw.nl/home/brief-aan-mijn-apotheker~a96367e6/
Aisa Kariman
Huisarts, Groningen
Beste Esther,
Je begint over de neutraliteit van de politie, m.n. van hoofddoekdragende moslima's. Te makkelijk maak je de stap naar hoofddoekdragende artsen, en vraag je je af hoe het zit met hun neutraliteit. Je betwist de neutraliteit en aan het... einde van je column geef je alle Moslims en daarmee ook mij een klap in mijn gezicht. Het door jou genoemde citaat is in dergelijke vorm ook te vinden in de andere heilige geschriften. Volgens de door ons afgelegde eed van Hippocrates hebben we beloofd een ieder bij te staan, dus ook ongeacht sekse, religie of seksuele geaardheid.
Ik ga ervan uit dat elke patiënt integer en professioneel behandeld wordt. Al is het een arts met islamofobe of rechts-extremistische gedachten, of van welke religieuze achtergrond of levensfilosofie. Jouw column kan verder een negatieve bijdrage leveren aan verdere polarisatie en dergelijke opvattingen zullen zeer zeker niet bijdragen aan integratie, waarvan ik denk dat die van beide kanten zal moeten komen. Mocht verdere polarisatie en betwiste neutraliteit en extreem gedachtengoed sterker worden, dan zal dit zeer zeker ook effect hebben op de carrière van artsen met een hoofddoek, en wellicht zelfs op de selectieprocedure voor de studie geneeskunde. Beste Esther, ik reik je mijn hand om samen te onderzoeken of er daadwerkelijk belemmerende factoren zijn bij een hoofddoekdragende arts in de praktijk. Elke arts heeft zijn eigen persoonlijke voorkeuren, maar is ook professioneel. Groningse nuchterheid en het islamitisch gedachtengoed zijn mij eigen. Het maakt mij wie ik ben en zeker niet een minder bevlogen arts. Hartelijke groeten van een belijdende moslima zonder hoofddoek.
E. Sen
Huisarts in opleiding , Den Haag
Nogal makkelijk om in deze tijd van toenemende islamofobie wéér te stigmatiseren.
Er had net zo makkelijk kunnen staan: "Een homoseksuele patiënt wordt na een trauma opgevangen door een arts die zichtbaar de Bijbel belijdt waarin staat:Leviticus 20:...13: "Als een man met een andere man omgang heeft zoals met een vrouw, begaan beiden een afschuwelijke daad. Zij moeten ter dood worden gebracht. Wenselijk of onwenselijk? ".
Ik ben het eens met collega ten Hove, een goede hulpverlener zijn is geenszins afhankelijk de religieuze overtuiging. Ik denk dat we als maatschappij een stuk verder komen wanneer we elkaar accepteren zoals we zijn ipv te veroordelen.
Lia ten Hove
Huisarts in opleiding, Eindhoven
De SEH-arts wrijft over de tatoeage met de sterfdatum van haar dochter als ze hoort dat de dronken automobilist die nu haar patiënt is, een meisje van zes heeft doodgereden...
Een citaat van een verpleegkundige: “die kampers moeten ze allemaal steri...liseren, dat tuig fokt alleen maar nieuw tuig”. Deze opmerking klinkt nog na in mijn oren als hij naar de triagekamer loopt om zo’n “kamper” te triëren...
Het kettinkje met een Davidsster eraan glinstert in het licht als de kinderarts zich vooroverbuigt om zich voor te stellen aan Mohammed en zijn ouders...
“... Gij zult niet echtbreken (....) Gij zult niet begeren de vrouw van uw naaste” De 10 geboden, die de huisarts elke zondag in de kerk hoort, galmen even door zijn hoofd als hij de patiënt binnenroept die net gescheiden is en nieuwe relatie heeft met de nog-niet-eens--ex-vrouw van zijn beste vriend.
De SEH-arts met haar hoofddoek heeft recent in de moskee nog de tekst uit de Koran gehoord en ze buigt zich over haar homoseksuele patiënt...
En als het goed is resoneert in het achterhoofd van al deze medici de belofte of de eed die we hebben afgelegd: ik zal zorgen voor zieken (...), ik stel het belang van de patiënt voorop...
Ester van Fenema vraagt zich af of het wenselijk is dat er aan een arts af te lezen is wat zijn/haar overtuigingen zijn. De overtuiging van een arts verandert niet als zijn/haar geloof, (voor)oordelen en overtuigingen onzichtbaar zijn in plaats van zichtbaar. Als artsen hebben we een eer (en eed) hoog te houden. En een arts wiens overtuigingen hem/haar hinderen om een goed hulpverlener te zijn, moet de eer aan zich zelf houden en een ander vak kiezen.
Patiënten hebben recht op een arts die neutraal is en en dat staat los van of de overtuigingen van een arts wel of niet zichtbaar zijn. Misschien moeten we het wel anders bekijken: als een patiënt twijfelt aan de neutraliteit van een arts, dan ligt dat misschien wel meer aan de patiënt (en het wantrouwen in onze maatschappij) dan aan de arts.