Openlijk in debat

De afgelopen maanden vlamde het mediadebat over euthanasie bij psychisch lijden heftig op en stonden psychiaters lijnrecht tegenover elkaar. Met name het verlenen van euthanasie aan een minderjarige eind 2023 leidde tot veel ophef en zelfs een brief aan het OM van verontruste collega’s.

Psychiaters worden vertegenwoordigd door de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, de NVvP. Voorzitter Niels Mulder gaf aan dat de vereniging heeft besloten ‘nu niet deel te nemen aan het gepolariseerde debat hierover in de media, maar kalmte te herwinnen en psychiaters uit te nodigen hun vragen eerst onderling met elkaar te bespreken’. In een uitgebreid bericht op de website worden psychiaters gesommeerd om elkaar niet in de media te bekritiseren. Euthanasie is een maatschappelijk thema waar de NVvP vooral intern over in debat wil, naast het verder uitwerken van richtlijnen, kwaliteitsstandaarden en uiteraard een commissie. Verstandige actiepunten, maar de kans is groot dat het nog lang gaat duren voordat het publiek daar iets van hoort of merkt.

Ik liet deze dynamiek een tijdje op me inwerken, maar bespeurde toch enig onbehagen bij mezelf. Natuurlijk ben ik niet de meest bedeesde psychiater en spreek ik me graag en soms (te) heftig uit in de media. Is het dan de angst dat ons als ‘extraverte’ psychiaters de mond wordt gesnoerd en de vrijheid van meningsuiting in het gedrang komt? Bij nadere beschouwing is dat niet mijn grootste zorg.

Ik moest terugdenken aan de felle polemiek die in 2015 woedde in de media tussen een aantal psychiaters. Aanleiding was een opiniestuk in NRC waarin een viertal psychiaters, onder wie Jim van Os, als schizofrenie-expert, stelde dat schizo­frenie niet bestaat. In een column in dit blad trok een woedende René Kahn de vergelijking met het publiekelijk ontkennen van kanker. Hij suggereerde dat de belangen van patiënten en familie door deze publieke controverse werden geschaad. Ik denk dat het juist goed was om deze controverse openlijk te bediscussiëren, want psychiatrie gaat niet over ont­­regelde celdeling maar over de betekenis die we als mens toekennen aan de realiteit.

De psychiatrie is een soort kanarie in de kolenmijn

Psychiatrie is een bijzonder vak. Naast het feit dat het relatief jong is, beweegt het zich bij uitstek op het snijvlak van het individu en zijn context. Anders gezegd: wij houden ons bezig met aandoeningen die vaak ontstaan door de wisselwerking tussen de mens en zijn leefomgeving. Ook is de psychiatrie een soort kanarie in de kolenmijn. Wij worden vaak als eerste geconfronteerd met maatschappelijke rafelranden. Denk aan worstelende jongeren die onze neoliberale ratrace niet meer aankunnen en eindeloos op ggz-wacht­lijsten staan.

Ik heb begrip voor het standpunt van de NVvP: als beroepsgroep moeten we rustig en zonder hysterie in debat over grote maatschappelijke thema’s.

Tegelijkertijd is er iets in mij wat openlijke discussie juist nood­zakelijk vindt. Het euthanasiedebat gaat in de kern over de vraag hoe wij als psychiaters de wet interpreteren. Iets wat grote gevolgen heeft voor mensen die ermee te maken krijgen. In een democratie zou je er juist voor kunnen pleiten dat de burger zicht heeft op het tot stand komen van onze interpretatie, hoe heftig dat ook moge zijn. Als het over leven en dood gaat kun je niet kritisch genoeg gespiegeld worden…