Blogs & columns
Esther van Fenema
Esther van Fenema
2 minuten leestijd
Column

Obesitas is een ziekte

3 reacties

De populariteit van afslank­medicijnen nam in 2024 flink toe. Een logisch gevolg van een samenleving die steeds zwaarder wordt, te ongezond eet en te weinig beweegt. Dan red je het niet meer met alleen leefstijladviezen.

Voormalig bestuursvoorzitter van het Zorginstituut Sjaak Wijma legde de vinger laatst nog even op de zere plek door zich af te vragen: ‘Gaan we een mogelijk heel grote groep mensen in Nederland levenslang dure medicatie geven, terwijl nood­zakelijke maatregelen om de samenleving gezonder te maken, uitblijven?’ Met het huidige kabinet, dat niet aantoonbaar wakker ligt van preventie, weet ik het antwoord wel: ja.

Er zijn talloze initiatieven om overgewicht te bestrijden, maar uit de laatste prognose van het RIVM blijkt dat het aantal mensen met overgewicht tot 2050 naar 64 procent doorstijgt.

Missie preventie gefaald. Dat is ernstig, omdat we dus moeten constateren dat de overheid nalatig is in het creëren van een leefomgeving die gezond gedrag stimuleert.

Zonder dat het expliciet wordt benoemd, zijn we voor velen de fase van een gezondere leefstijl als panacee allang voorbij. Deze patiënten hebben onvoldoende baat bij extra snoepgroente in de kantine, of korting op een sportschoolabonnement. Ze zijn simpelweg ziek.

Obesitas een ziekte noemen vinden we lastig. Liesbeth van Rossum, internist en hoogleraar aan het Erasmus MC, luidt de noodklok en stelt dat betere preventie zeer urgent is en dat tegelijkertijd mensen die helaas al obesitas ontwikkeld hebben óók serieuze behandeling nodig hebben: ‘Ik vergelijk het vaak met een kraan die openstaat in een bad dat volloopt. De kraan staat inmiddels wijd open: elke dag komen er mensen met overgewicht bij. En het bad is al vol. We moeten preventieve maatregelen nemen om de kraan dicht te draaien. Maar voor de mensen “in het bad” moet er meer gebeuren. Zij moeten worden behandeld omdat ze lijden aan de ziekte obesitas.’ Die ziekte zórgt er juist voor dat afvallen niet meer goed lukt. Het vetweefsel is chronisch ontstoken en verstoort allerlei processen, waardoor het hongergevoel juist toeneemt. Het buikvet, een actief orgaan, functioneert niet meer goed en veroorzaakt onder andere een chronische laaggradige ontsteking en ruim tweehonderd andere ziekten!

Je kunt je niet voorstellen dat je met long- of borstkanker niet behandeld wordt

Veel soorten kanker zijn in de kern ook welvaartsziekten, net als obesitas. Ooit hadden we ook daar de mogelijkheid om te voorkomen door leefstijlaanpassingen. Dat stadium zijn we inmiddels allang voorbij. Je kunt je niet eens voorstellen dat je met long- of borstkanker niet behandeld wordt en te horen krijgt dat je alleen iets aan je leefstijl moet doen. De wereld zou te klein zijn. Toch is dat precies wat we nu doen met obesitas.

Ik ben blij dat Van Rossum de moed heeft om obesitas te benoemen zoals ook de WHO en de Gezondheidsraad het hebben gedefinieerd: een ziekte.

Tegelijkertijd is het natuurlijk een testimonium paupertatis van de zogenaamde beschaving dat de overheid decennialang heeft toegestaan dat de burger zo ziek kan worden. Ziekmakende bedrijven wordt nauwelijks een strobreed in de weg gelegd. De farmaceutische industrie wrijft zich in de handen en verkneukelt zich over exorbitante jaar­cijfers.

En de arme patiënt moet smeken om behandeling en wordt nog steeds vernederd met het achterhaalde ‘eigen schuld dikke bult’-principe. 

Meer van Esther van Fenema

  • Esther van Fenema

    Esther van Fenema is psychiater met een eigen praktijk. Ze is gepromoveerd op de toepassing van richtlijnen in de ggz. Verder werkt ze bij de crisisdienst, is ze auteur, professioneel violiste en opiniemaker voor onder andere Trouw en de EO.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • G.A. Sulter

    Neuroloog, Dokkum

    Het categoriseren van obesitas als ziekte roept fundamentele vragen op over de aard van menselijke autonomie en determinisme, waarbij het Cartesiaans dualisme in mijn beleving een interessant analytisch kader biedt.

    Descartes' scheiding tussen gee...st (res cogitans) en lichaam (res extensa) lijkt op het eerste gezicht de 'eigen schuld'-benadering van obesitas te ondersteunen: de rationele geest zou immers controle moeten kunnen uitoefenen over het stoffelijke lichaam. Echter, juist de moderne inzichten in de biologische mechanismen van obesitas - zoals de door Van Rossum beschreven ontstekingsprocessen en hormonale verstoringen - tonen de fundamentele tekortkoming van dit dualistische denken aan. De vermeende scheiding tussen 'wilskrachtige geest' en 'weerbarstig lichaam' blijkt een filosofische fictie die geen recht doet aan de complexe verwevenheid van fysiologische en psychologische processen.

    Dit brengt ons bij het spanningsveld tussen vrije wil en determinisme in relatie tot overheidsbeleid. Als we obesitas als een puur deterministisch proces zouden zien - volledig bepaald door genetische, sociale en omgevingsfactoren - zou dit pleiten voor een zeer actieve overheidsrol in preventie. Immers, het individu kan dan niet verantwoordelijk worden gehouden voor zijn conditie. Paradoxaal genoeg zien we in de praktijk vaak het omgekeerde: juist het benadrukken van individuele keuzevrijheid lijkt te leiden tot passiviteit van de overheid.

    De column wijst terecht op deze inconsistentie in het huidige beleid. Als we obesitas als ziekte erkennen én accepteren dat menselijk gedrag deels deterministisch is bepaald, wordt preventief ingrijpen in de 'obesogene omgeving' niet alleen mogelijk maar zelfs moreel imperatief. Het libertaire argument dat dit paternalistisch zou zijn, verliest aan kracht wanneer we erkennen dat de 'vrije keuze' voor ongezond gedrag in belangrijke mate een illusie is.

    Dit impliceert echter niet dat we het concept van persoonlijke verantwoordelijkheid volledig moeten loslaten. Een meer genuanceerde visie zou zijn dat er sprake is van 'zachte determinisme': onze keuzes zijn weliswaar sterk beïnvloed door factoren buiten onze controle, maar we behouden een mate van agency die juist door adequaat overheidsbeleid kan worden versterkt.

    De uitdaging voor beleidsmakers ligt dus in het vinden van een balans: erkenning van obesitas als ziekte én als resultaat van maatschappelijke factoren, zonder te vervallen in fatalisme of volledige wegnemen van de verantwoordelijkheid van het individu. Dit vereist een integrale aanpak waarbij preventief beleid en individuele behandeling elkaar versterken, gebaseerd op wetenschappelijk inzicht in plaats van morele oordelen geworteld in een achterhaald dualistisch mensbeeld.

  • neuroloog, Aruba

    Ja, obesitas is een ziekte. Maar wel een psychosomatische ziekte. Dat benadruk ik niet omdat de ozempic dan maar niet moet worden voorgeschreven, maar wel omdat dat iets zegt over de behandelingen die daarbij horen als je mensen echt wil helpen. Zoal...s de belangrijkste voorspellers van het succes van bariatische chirurgie de psychologische condities zijn. Misschien een open deur, maar wel een aanvulling volgens mij. Emile Keuter

    • C.J.C. Geelen

      Bedrijfsarts-adviseur, Heerenveen

      Esther,

      Goede analyse van het probleem. Mijn aanvulling is dat je dit niet heel direct aan overheid en bedrijven toe kunt schrijven. Het probleem is groter en verankerd in cultuur en gedrag. Overheid heeft invloed op beleid en is daarmee wel een b...elangrijke speler.

      Er bestaat geen eenduidige oplossing. Je keert dit niet in een paar jaar. (vergelijk preventie tabak). Wat je wel kunt doen is met stakeholders afstemmen, lobbyen en zo draagvlak creëren. Daarvoor heb je een stabiele financiële ondersteuning nodig. Zorg voor continuïteit. Daarvoor kom ik dan wel weer bij de politiek uit. Jammer dat jouw politieke initiatief niet tot een zetel geleid heeft. Het zou een mooi punt geweest zijn voor den Haag.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.