Leve de koningin

Ik ben momenteel verslingerd aan de televisieminiserie The Queen’s Gambit, gebaseerd op de gelijknamige roman van ­Walter Tevis uit 1983. De serie beschrijft het leven van het weesmeisje Beth Harmon, dat zich razendsnel ontwikkelt tot de beste schaakspeelster ter wereld. Binnen vier weken na het debuut was het de meest bekeken serie op Netflix en won de serie twee Golden Globe Awards.

Mijn betovering komt deels door de vele parallellen die er zijn ­tussen schaken en geneeskunde. Net als een goede arts, word je een goede schaker als je eindeloos gefascineerd bent door het vak. De onbeperkte hoeveelheid situaties en daarmee gepaard gaande complexiteit op het schaakbord, lijkt op de onafzienbaar variabele wijze waarop patiënten zich kunnen presenteren. Je wordt ook steeds beter in je vak als je het spel vaker speelt. Van elke schaakpartij kun je leren, net zoals van elk patiëntencontact. Dokter noch schaker kan altijd winnen, en terwijl jij verliest van de ziekte, verliest jouw patient zijn gezondheid of zelfs het leven. En veel dokters kunnen net als veel schakers slecht tegen dit verlies.

Een chirurg bereidt ingrepen voor door kennis te hebben van ­theorieën en technieken en door zich tevoren een visuele voor­stelling te maken van de operatie. En dat is precies wat de hoofdpersoon in The Queen’s Gambit tot een succesvolle schaker maakt. Bij elke arts komen kennis, analytisch vermogen, ervaring met onzekerheid en anticipatie op tegenzetten samen om de juiste tactiek in de spreekkamer of aan het ziekbed te bepalen, net zoals een schaker een Siciliaanse opening overweegt of nadenkt hoe te reageren op een pionnengambiet.

Chess.com telt vele miljoenen nieuwe gebruikers, vooral vrouwen

En er zijn meer interessante parallellen. De hoofdpersoon in The Queen’s Gambit is een vrouw die de top bereikt in een door mannen gedomineerde wereld. Vrijwel alle topposities in de schaakrangorde worden bezet door mannen, de beste schaakster ter wereld is te vinden op plaats 85 en van de ruim 1500 interna­tionale grootmeesters zijn er slechts 37 vrouw. Vijftig jaar geleden stelde schaakkampioen Hein Donner: ‘Hoe pijnlijk het ook is, wij mogen niet schromen de waarheid onder ogen te zien: vrouwen kunnen niet schaken’, daarin later bijgevallen door oud-wereldkampioen Gary Kasparov, die ervan overtuigd was dat vrouwen het niet eens hoefden te proberen omdat ze simpelweg de con­centratie missen doordat ze voortdurend worden afgeleid door het gehuil van baby’s. Niet heel anders dan de situatie in de geneeskunde rond die tijd, hoewel gelukkig het aantal top­posities van vrouwen in de geneeskunde in de laatste jaren heel snel toeneemt.

Een belangrijke manier om de participatie van vrouwen in ­mannenbolwerken te laten toenemen is het hebben van inspirerende en krachtige voorbeelden. The Queen’s Gambit illustreert dat. De serie leidt inmiddels tot een explosieve verkoop van schaakspelen en schaakboeken en de website chess.com telt vele miljoenen nieuwe gebruikers, vooral vrouwen. Ook bij de Nederlandse schaakbond KNSB verviervoudigde het aantal ­meisjes dat lid werd.

Naar verwachting is de nu snel groeiende groep vrouwelijke opleiders, medische opinieleiders en afdelingshoofden eenzelfde soort voorbeeld voor de grote groep jonge vrouwelijke artsen en medisch studenten. Goed voor vrouwen én mannen en goed voor de geneeskunde.