Lauwerkrans met rouwrand (Ralph Marvin Steinman)

Een wrange grap: in de week ervoor had hij nog tegen zijn familie gezegd te blijven leven tot na de bekendmaking van de Nobelprijs voor Geneeskunde. Toen het Nobelprijscomité Steinman aan de lijn probeerde te krijgen, was hij drie dagen dood. Bezweken aan de alvleesklierkanker die hij toch nog jaren had weten te bestrijden met een vaccinatiebehandeling gebaseerd op de door hem ontdekte dendritische cellen.

Ralph Marvin Steinman wordt in 1943 geboren in een joodse familie in Montreal. Zijn vader begint een kledingzaakje in Sherbrooke en Ralph keert terug naar Montreal voor een science-studie aan de McGill Universiteit. Vervolgens gaat hij naar Harvard, waar hij in 1968 met de allerhoogste lof afstudeert als arts. Na zijn promotieonderzoek werkt hij bij de macrofagengroep van Zanvil Cohn aan de New Yorkse Rockefeller Universiteit en identificeert in 1972 een nieuw en grillig gevormd celtype, dat hij dendritische cel noemt. In de jaren daarna ontdekken Steinman en Cohn dat deze ‘schildwachtcellen’ veel belangrijker zijn dan macrofagen waar het gaat om T-celactivatie.

Twee decennia later ontdekt in Straatsburg het team van de in 1941 in Luxemburg geboren biochemicus Jules Hoffmann dat bij fruitvliegjes het Toll-gen, waarvan men altijd dacht dat het belangrijk was voor embryonale ontwikkeling, cruciaal is voor bestrijding van infecties. In diezelfde periode speurt in Dallas het team van de geneticus en internist Bruce Beutler jarenlang naar een muizengen dat codeert voor het eiwit dat lipopolysacharide (endotoxine) herkent, een door bacteriën gefabriceerd molecuul dat septische shock kan veroorzaken.

Het gen dat ze uiteindelijk vinden, lijkt verdacht veel op Toll en leidt tot de ontdekking van talloze Toll-achtige receptoren, halfcirkelvormige ‘schildwachtmoleculen’ die door ziekteverwekkers geproduceerde stoffen herkennen.

Ook de in 1957 in Chicago geboren Beutler stamt uit een joodse familie en ook hij werkte aan de Rockefeller Universiteit. Thans is hij, in navolging van zijn vader, hoogleraar aan het Scripps Research Institute in La Jolla.

Inmiddels ontwikkelt de farmaceutische industrie vaccinadjuvantia die specifiek Toll-achtige receptoren activeren en heeft de FDA een immuuntherapie op basis van tegen prostaatkanker gerichte dendritische cellen goedgekeurd.

Dat Steinman postuum wordt geëerd, is uitzonderlijk maar terecht. Zijn familie ontvangt de helft van de 1,1 miljoen euro, de andere helft wordt gedeeld door Beutler en Hoffmann.

Jan Hein van Dierendonck, tekst en beeld

Zie ook:

• Het nieuwsbericht: Nobelprijswinnaar blijkt overleden
• Meer bijdragen van de column Spraakmakers