Hardlopen en broccoli
Welvaartsziekten vragen om een nieuwe manier van medisch denken
7 reactiesDe arts van nu is afgericht als brave protocolslaaf. Maar iets meer kritische zin zou de zorg goedkoper en vooral effectiever kunnen maken. Onze protocollen beschrijven state-of-the-artbehandelingen en zijn gebaseerd op studies uit de belangrijke tijdschriften. Het punt is echter dat veel curatief onderzoek wordt gefinancierd door de farmaceutische industrie, die vooral belang heeft bij patenteerbare moleculen.
Leefstijlgeneeskunde is nieuw en wil leefstijl inzetten, niet alleen als preventie, maar juist als curatieve interventie. Uitkomsten van onderzoek naar leefstijlgeneeskunde zijn echter niet patenteerbaar en dus bestaat er onvoldoende mogelijkheid voor private financiering. Anders gezegd, Pfizer en Roche zijn niet geïnteresseerd in hardlopen en broccoli.
Protocolvorming is door VWS gedelegeerd aan de beroepsgroep en dus onderhevig aan de vrije markt, iets wat we ons té weinig realiseren als we in onze spreekkamer de richtlijn ter hand nemen.
Het gebrek aan goed gefinancierd onderzoek naar leefstijlgeneeskunde is eigenlijk een dure vorm van marktfalen, want het schaarse onderzoek dat wél gedaan wordt, biedt zicht op een enorm medisch en financieel voordeel. Schattingen van de financiële besparingen variëren sterk, maar TNO liet zien dat alleen al aan medische kosten bij diabetes type 2 een besparing van 2,7 miljard euro in vijf jaar mogelijk is, als 40 procent van deze patiënten hun leefstijl wijzigt. Hierbij zijn besparingen door minder ziekteverzuim of minder arbeidsongeschiktheid nog niet eens meegenomen.
Welvaartsziekten vragen om een nieuwe manier van medisch denk
In maart van dit jaar verscheen in verschillende nationale kranten het Manifest voor Leefstijlgeneeskunde, een initiatief van publicist Martijn van Winkelhof. De boodschap is simpel: gebruik leefstijl als ‘medicijn’ om van ziekte te genezen of om verergering te voorkomen. Meer dan vierhonderd ondertekenaars van het manifest, diverse gezaghebbende personen en organisaties uit de zorg, onderstrepen het belang van deze ‘tak van sport’ en keren zich tegen de perverse prikkels die wezenlijke verandering tegenhouden.
De Tweede Kamer heeft op 24 april een motie aangenomen waarin VWS wordt gevraagd een onderzoeksagenda te ontwikkelen. Inmiddels is het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde opgericht. Binnenkort zal het manifest, inclusief onderzoeksagenda, worden overhandigd aan minister Bruins, om VWS te vragen te gaan investeren in curatieve leefstijlgeneeskunde.
De hoogste tijd, want volgens de WHO is ruim 45 procent van de welvaartsziektes vermijdbaar door het aanpakken van leefstijl.
De explosie aan welvaartsziekten vraagt daarnaast om een nieuwe manier van medisch denken. We hebben tegenwoordig te maken met complexe multifactoriële systeemaandoeningen, denk aan DM2, cardiovasculaire ziekten en depressie. Toch blijven we steken in negentiende-eeuws denken, toen het nog mogelijk was om bijvoorbeeld een infectie met één pil te bestrijden, het klassieke unifactoriële denken. De uiterst complexe aandoeningen van nu benaderen we nog steeds op dezelfde manier, waarbij we het aantal unifactoriële interventies dan maar klakkeloos combineren: kijk naar de pillendoos van de gemiddelde 70-jarige met moeilijke vaten, hoog cholesterol en somberheidsklachten. Farmacologische combinaties waar geen enkele evidence voor bestaat.
Kortom, tijd voor minder illusies en meer gezond verstand.
U kunt het manifest nog ondertekenen via nilg.eu/steun-hier-het-manifest-voor-leefstijlgeneeskunde.
download deze column (pdf)
Ralph Kupka
Hoogleraar psychiatrie Amsterdam UMC, Amsterdam
De arts van nu?
“De arts van nu is afgericht als brave protocolslaaf”. Collega van Fenema heeft deze oneliner zonder twijfel prikkelend bedoeld, we denken ook nog even aan minister B. over hoe je zo iets moet aanpakken. Zij bedoelt waarschijnlijk te... zeggen: “De arts van nu is een meestal kritisch denkend clinicus, die ten overstaan van zijn uitdagend gevarieerde patiëntengroep met aandoeningen die altijd net weer anders zijn dan in de leerboeken, steeds weer tracht om wetenschappelijke inzichten, met al de bekende beperkingen die daarbij horen, te koppelen aan klinisch inzicht, gezond verstand, weloverwogen intuïtie, en de wensen en mogelijkheden van die ene patiënt. De arts van nu heeft niet de tijd om alle vakliteratuur bij te houden, en weet dat behandelprotocollen flexibele richtlijnen zijn om hierin bij te springen, en geen starre kookboekgeneeskunde.” Ik vermoed dat collega Fenema zich realiseerde dat dit wellicht een wat al te genuanceerde en optimistisch klinkende visie is die je in een column maar beter als een kort-door-de-bocht tegendeel kunt verwoorden, opdat het prikkelend blijft. Prima. Natuurlijk weet ook zij, als arts van nu, dat mensen-van-nu met de ziekte van Parkinson, hyperthyreoidie, of een manisch-depressieve stemmingsstoornis, om maar een paar negentiende-eeuwse klassiekers te noemen, tevergeefs hard kunnen lopen en broccoli kunnen eten tot ze een ons wegen. Natuurlijk weet zij dat echt niet alle aandoeningen welvaartsziekten zijn. Een gezonde leefstijl is iets voor iedereen, en dat kan ook door dokters niet genoeg benadrukt worden. De arts van nu beschikt daarnaast over aanvullende kennis en competenties. Die moeten vooral niet verwaarloosd worden.
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Wat een rare aanname dat we ons niet in het onderwerp verdiept zouden hebben, mevrouw Voet. Ik ben erin afgestudeerd, Gezondheidsvoorlichting en -opvoeding. Een 4-jarige universitaire studie. Wat u aangeeft, is prachtig. Effectief en toegepast. Niks... mis mee. Daar heeft u geen leefstijlgeneeskundigen voor nodig. Dat is nu ook al uw beroep.
Nicole Voet
Revalidatiearts, Wageningen
Goede column, wel jammer van de titel, die weergeeft hoe de reagerende collega's er over denken: nog steeds met minachting. Aan de meest reacties is te lezen dat men zich nog nooit in het onderwerp verdiept heeft. 'Een gezonde leefstijl is belangrijk..., dat weten we al lang, en ondersteunen we tijdens elk consult'. Niet dus. Tsja, het is misschien minder hip dan medicatieonderzoek, en de kans om het in een tijdschrift met een high impact factor gepubliceerd te krijgen is vrijwel nihil. De overheid loopt nu wat mij betreft voor op de medisch wereld met het stimuleren van onderzoek naar een gezonde leefstijl. Mevrouw Hairwassers zegt dat onderzoek niet (meer) nodig is. In het wetenschappelijk onderzoek bij spierziekten gaan we echter een stapje verder. We weten dat een gezonde leefstijl effectief is bij gezonde personen en bij patiënten. Maar recent hebben we ontdekt dat een toename van lichamelijke activiteit zorgt voor een afremming van de toename van de vervetting van de spieren van patiënten met de spierziekte FSHD. Wat met een medicijn nog nooit gelukt is. We gaan nu kijken op DNA niveau waarom het werkt, wat wellicht in tweede instantie leidt tot een effectief medicijn. Relatief goedkoop onderzoek, met een snelle doorlooptijd.
Ik ben ook niet voor een leefstijlgeneeskundige. We roepen toch ook geen communicatiegeneeskundige in het leven, een arts die goed kan communiceren met patienten? Want dat doen we allemaal al. Toch?
Maritta Scheele
Huisarts, Delft
Tussen de woorden en daden van de overheid gaapt een kloof: advies is gezonde leefstijl. Ondertussen mogen de Unilevers het voedingsaanbod bepalen. De frisdrankfabrikanten regelen zelf het suiker gehalte in hun dranken en de btw op groenten en fruit... wordt flink verhoogd. De accijns op alcohol en tabak natuurlijk juist weer niet. In reclame wordt een vergaande misleiding mbt gezondheidsclaims toegestaan. Toch is het vooral de eigen verantwoording van de burger om zich door dit alles niet te laten verleiden. Wilden ze nu ook al belasting op fietsen gaan heffen?
C.J. de Jong
Anesthesioloog, Amsterdam
Leefstijlgeneeskunde als nieuw specialisme is totaal overbodig. Elke (huis)arts bespreekt met haar/zijn patienten leefregels en zelfzorgmaatregelen. Zelfzorg behoort tot het privedomein van de patient. Artsen kunnen eindeloos adviezen geven over sto...ppen met roken, gezond eten en meer bewegen maar de patient moet het zelf doen.
Ik zou graag willen weten waarom een leefstijlgeneeskundige denkt dat zij/hij succesvoller zal zijn dan overigens de artsen.
Jan Keppel Hesselink
arts-pijnbehandelaar, Bosch en Duin
De reactie van Desiree Haarwassers is heel wat zinniger dan het artikel waarop ze reageert, dat vol staat met platitudes, en fraseologie. Het stuk heeft geheel geen diepgang en fietst voorbij aan alle kernproblemen. Het zet artsen in het algemeen en... de farmaceutische geneeskunde wederom in het verdomhoekje, en dat contrast is blijkbaar nodig om knollen voor citroenen te verkopen, beide enorm gezond overigens. En we eindigen dan met een manifest, een onderzoeksprogramma en liefst een onderzoeksschool. Ik stel voor dat we die onderbrengen bij het EMGO, dan komt er wie weet nog wat van terecht.
Ik denk dat met mij velen benieuwd zijn naar wat er dan allemaal voor onderzoek gedaan moet worden. Ik vermoed vooral veel onderzoek waaruit blijkt dat vitale 80plussers na een heupfractuur sneller naar huis kunnen dan krikkemikkige bejaarden, en dat diegenen die elke dag yoga en qigong doen minder dagen in het ziekenhuis verblijven na een pneumonie dan zij die TV kijken en chips eten.
Ik stel dan ook voor om mij het budget te geven, waarmee ik dan iets echt zinvols kan doen, en tegelijkertijd zal ik een aantal voor de hand liggende medische feiten (in het kader van not-alternative facts) produceren van het soort dat ik hierboven debiteerde, opdat journalisten weer leuke koppen in de krant kunnen schrijven.
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Leefstijlgeneeskunde is helemaal niet nieuw. Het is zo oud als de weg naar Rome. Vrijwel artsen doen eraan, elke dag. Alle artsen wegzetten als 'protocolslaven' betekent vooral een enorme minachting voor hun werk.
Martijn van Winkelhof is geen pub...licist. Hij is ambtenaar, Policy Advisor wel te verstaan, op het Ministerie van Financiën. Deze zogenaamd nieuwe leefstijlgeneeskunde is de spin vanuit de overheid. De gedachte is: je eigen gezondheid beïnvloeden, dus minder kosten in de zorg. Alleen die leefstijl beïnvloeden is dus heel moeilijk en heel vaak niet effectief.
De vraag is niet of het ongezond is om te roken of weinig groenten te eten. Dat weten we allang. De vraag is hoe je van een roker een niet-roker maakt en van een niet-groente-eter een groente-eter. Ongezonde leefstijl en lage Sociaal Economische Status (armoede) hangen sterk samen en nee, posters, folders, briefjes en eenmalige informatie van iemand (een arts) helpen dan niet. Dus... is gezond leven belangrijk? Ja, dat is het. Kun je de leefstijl effectief beïnvloeden? Dat kan wel. Bijvoorbeeld sigaretten heel duur te maken. Door verkooppunten te verminderen. Martijn zit bij Financiën op dé plek om de tabaksindustrie en de voedingsindustrie aan banden te leggen, maar dat wordt, vanwege belangen niet gedaan.
Mensen intensief begeleiden is ook effectief. Daar zit óók een prijskaartje aan. Is dat kosteneffectief? Dat valt te bezien. Dáár hoef je écht geen onderzoek meer naar te doen. Laat artsen vooral leren van wat gedragswetenschappers (GVO Maastricht) al héél lang weten.
Overigens krijgen mensen ook heel veel ziektes die helemaal niet leefstijl-gebonden zijn hoor. Patiënten wordt het wel heel vaak aangepraat dat ze schuldig zijn aan hun ziekte. Daar help je natuurlijk niemand mee. Er is NIKS mis (en alles vóór) een gezonde leefstijl. Rook niet. Drink geen/weinig alcohol. Eet gezond en gevarieerd met veel groenten. Word niet te zwaar. Beweeg voldoende. En hoop dat je mazzel hebt....