Burn-out: worstelen met een containerterm

De mythes over burn-out blijven maar rondzingen. Zelfs onder medisch geschoolde professionals. Tijdens een nascholing bleken de aan­­wezigen er nog steeds van overtuigd dat burn-out betrouwbaar vastgesteld kan worden en altijd werkgerelateerd is.

Beide aannames zijn onjuist. Wat me het meest opviel, waren de frustratie en machteloosheid die het onderwerp oproept: ‘Wat moet je ermee? Ik kan er niks mee.’

Psychiaters worstelen al langer met de term burn-out, omdat er geen eenduidige definitie bestaat. In een overzichtsstudie uit 2018 in JAMA werden maar liefst 142 verschillende definities aangetroffen. Dit staat in schril contrast met de zelfverklaarde burn-outexperts en coaches – vaak ervarings­deskundigen – die met absolute zekerheid uitleggen wat burn-out is en hoe je ervan afkomt.

Burn-out is in de praktijk vooral een containerterm, waar je aan de ene kant te maken kunt hebben met bijvoorbeeld een ernstige depressie en aan de andere kant met iemand die langdurig en te veel afwijkt van zijn of haar mentale hand­leiding.

De term burn-out roept ook veel op bij patiënten, meestal juist positief. Mensen voelen zich vaak gezien, gehoord en serieus genomen als ze deze ‘diagnose’ kunnen omarmen. Relatief jonge mensen die veel van zichzelf moeten, te veel ballen in de lucht moeten houden en uiteindelijk ‘instorten’. Ze presenteren zich meestal met vage klachten zoals vermoeidheid, slaapklachten en stemmingsproblemen die door te veel stress worden veroorzaakt.

Werkneemster Stefanie (32 jaar) is bijvoorbeeld uitgevallen vanwege ‘een burn-out’ bij een groot consultancykantoor. Ze klaagt over spanning, concentratieproblemen en slecht slapen. Gelukkig kan ze nog wel genieten van een feestje met vriendinnen en voldoet ze niet aan de criteria voor een depressie. Wat blijkt: ze heeft recent een relatiebreuk doorgemaakt en heeft een belangrijke deadline niet gehaald.

Het is een kunstfout om iemand rust te adviseren zonder argumenten waarom dat nou effectief zou zijn

De kans is groot dat Stefanie het advies krijgt om ‘rust’ te nemen om van haar burn-out te herstellen. Net als burn-out, is ‘rust’ ook een vaag begrip. Het is een kunstfout om iemand rust te adviseren zonder argumenten waarom dat nou effectief zou zijn.

Iemand die zich presenteert met burn-out heeft behoefte aan een nieuwsgierige, creatieve arts – een soort Sherlock Holmes – die verder kijkt dan de oppervlakkige klachten, en echt maatwerk levert.

Door te onderzoeken hoe Stefanie over zichzelf denkt. Namelijk: ‘Ik sta altijd voor anderen klaar, kan mijn grenzen niet goed aangeven en ben een perfectionist.’ En hoe ze zichzelf ziet ten opzichte van de wereld om haar heen: ‘Ik voel me vaak onbegrepen en niet gezien.’ Welke patronen heeft Stefanie in haar jeugd geleerd? ‘De wereld is een onveilige plek, ik moet alles zelf doen én presteren, anders doe ik er niet toe.’

Rust nemen heeft voor Stefanie weinig zin. Ze zou zich zelfs slechter kunnen gaan voelen, omdat het risico bestaat dat haar gevoel van onzichtbaarheid en niet erkend worden juist toeneemt. Wat ze wel nodig heeft, is een therapievorm zoals bijvoorbeeld schema­therapie, die haar helpt de patronen die haar belemmeren te begrijpen en te doorbreken.

Burn-out is allesbehalve eenvoudig. Het is een mooie kans om verder te kijken dan de oppervlakte. Om samen met de patiënt op zoek te gaan naar de onderliggende oor­­zaken en de juiste behandeling. Het vraagt om nieuwsgierigheid en doorvragen. Dat maakt het spannend en uitdagend.