Balanceren tussen commerciële slagkracht en gezondheid

Het Dagblad van het Noorden kopte vorige maand: ‘Fastfoodketens McDonald’s, KFC en Burger King ontvangen miljoenen van zorgverzekeraars en miljarden aan premiegeld van pensioenfondsen.’ Het blijkt dat 8,5 miljoen euro van de zorgpremies van bijna tien miljoen Nederlanders door zorgver­zekeraars Achmea, VGZ, CZ en Menzis wordt geïnvesteerd in verschillende fastfood­ketens.

De vijf grootste Neder­landse pensioen­fondsen beleggen miljarden in McDonald’s en de moederbedrijven van KFC. Terwijl fastfood een van de belangrijkste sluipmoordenaars van onze samenleving is en voedinggerelateerde ziekten enorme gezondheids- en economische lasten veroorzaken. In de VS bedragen de kosten van diabetes, hart- en vaatziekten en andere aan obesitas gerelateerde aandoeningen al zo’n 9,3 procent van het bruto binnenlands product.

Het verweer van de zorgverzekeraars is voorspelbaar: door hun aandeelhouderschap kunnen ze juist invloed uitoefenen op ketens (Menzis) en volgens CZ is het vooral ‘woest ingewikkeld’.

Hoelang tolereren we nog dat onze gezondheid willens en wetens op het spel wordt gezet om de grootgrutters vrij spel te geven? In 2009 diende Khadija Arib (PvdA) al een motie in om ongezonde reclame voor kinderen te verbieden. De overheid zette vervolgens in op ‘zelfregulering’ maar in de praktijk zien we dat de industrie kinderactiviteiten sponsort en influencers inzet die zich richten op de jeugd. Voor je het weet wordt de betuttel- of vrijheidskaart getrokken en blijkt het ieders ‘eigen verantwoordelijkheid’ te zijn. Of: als je dit verbiedt dan moet je dát ook verbieden, anders heeft het geen zin. En uiteraard greenwashing als bekende sabotage­techniek: het zich groener of maatschappelijk verantwoordelijker voordoen dan een bedrijf daadwerkelijk is en twijfel zaaien met gesponsorde studies.

Je zou verwachten dat de overheid ons beschermt, maar niks is minder waar

De economische belangen van de levensmiddelenindustrie en de frisdrankindustrie vallen door onder meer de globalisering niet meer samen met gezondheidsbelangen. De consumenten moeten zo veel mogelijk consumeren, hoe dik, zwak, ziek en misselijk ze ook worden.

Je zou verwachten vanuit de zorgplicht dat de overheid ons beschermt tegen zoveel commerciële slagkracht, maar niks is minder waar. Het Nationaal Preventie­akkoord met al haar vage en verwaterde langetermijndoelen is vooral een bevestiging van de gezamenlijke lobbykracht van industrie, supermarkten en cateraars.

Welke ‘wapens’ hebben we nog om deze strijd te voeren? Organisaties als Milieu­defensie slepen milieuvervuilers als Shell voor de rechter en stellen de bestuurs­leden persoonlijk aansprakelijk voor het schenden van de mensenrechten, als ze zich niet houden aan het vonnis van de rechter om de CO2-uitstoot drastisch te verminderen. Wanda de Kanter daagde de tabaksindustrie voor de rechter wegens poging tot moord en zware mishandeling met voorbedachten rade. En Urgenda kreeg het in een rechtszaak tegen de staat voor elkaar dat de uitstoot van broeikassen moest worden teruggedrongen.

Je kunt erover twisten of je de rechtspraak hiervoor moet gebruiken, maar we hebben weinig keus. Als het gaat om de vergeten motie uit 2009, dan kan ik u geruststellen: Jaap Seidell, hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam, bekijkt samen met studenten gezondheidsrecht en docenten van de UvA, of er een juridische basis bestaat om de overheid aan te klagen voor nalatigheid als het gaat om de bescherming van kinderen tegen reclame voor ongezonde voeding en de daaruit voort­komende gezondheidsrisico’s. Die basis lijkt er te zijn. Nu de verzekeraars nog tot inkeer brengen!