Blogs & columns
Column

21-eeuwse penicilline

Plaats een reactie

Iedereen weet dat penicilline in 1928 door Alexander Fleming is ontdekt, maar het duurde minstens vijftien jaar voordat het op enige schaal in de medische praktijk kon worden toegepast.

Identificatie van het antibacteriële bestanddeel dat door de schimmel werd geproduceerd en de opschaling tot massaproductie waren taaie stappen die aanvankelijk werden geplaagd door tegenslag en frustratie. De complexiteit van het vertalen van een cruciale uitvinding naar een praktisch toepasbaar product is kennelijk van alle tijden, want ook nu blijft dat vaak een worsteling.

Er was een keiharde noodzaak voor nodig, in dit geval de Tweede Wereldoorlog met vele oorlogsslachtoffers geplaagd door ernstige wondinfecties, om de beslissende stappen te kunnen zetten. ­Penicilline hielp vervolgens om talloze levens en ledematen te redden tijdens de oorlog.

Omdat het geen moneymaker leek, gaven grote farmabedrijven het snel weer op

Er is een interessante parallel met de huidige tijd. Ook nu is een mondiale ramp in de vorm van de coronapandemie de katalysator om een briljant nieuw idee tot een effectief geneesmiddel te brengen. De meest effectieve en veilige vaccins tegen SARS-CoV-2 zijn mRNA-vaccins. Het idee dat mRNA is te gebruiken om vaccins of geneesmiddelen te ontwikkelen, is al ruim dertig jaar oud. Toch leidde het nooit tot een effectieve therapie, omdat mRNA lastig in de cel – waar het moet coderen voor de productie van eiwit – was te brengen, een korte levensduur heeft en vervelende immuun­reacties kan opwekken. Omdat het te moeilijk en geen onmiddellijke moneymaker leek te zijn, gaven grote farmabedrijven dit concept snel weer op.

Volhardend maar fascinerend fundamenteel onderzoekswerk door universiteiten en kleine techbedrijfjes nam stap voor stap elk van deze barrières weg. Door gebruik van synthetische licht gemodificeerde nucleotiden – u weet wel: de A’jes, G’tjes, C’tjes en U’tjes – verdwenen de bijwerkingen en door verpakking in slimme liposomen kon het geproduceerde mRNA in de cel worden geïntroduceerd. En zo kunnen we nu mensen zelf een eiwit tot expressie laten brengen (bijvoorbeeld dus het spikeproteïne van het coronavirus) waartegen een afweerreactie tot stand wordt gebracht. Innovatieve bedrijfjes zoals BioNTech en Moderna (een acroniem van ‘modified mRNA’) voerden de laatste cruciale stappen uit. Wederom is duidelijk dat we tegenwoordig meer vooruitgang kunnen verwachten van volhardende visionaire onderzoekers en kleine bedrijfjes dan van grote ondernemingen, die continu hun aandeelhouders moeten bevredigen met kortetermijnwinst­projecties.

Nu mRNA-vaccins zo succesvol zijn, is opeens het bewijs geleverd dat deze techniek een hoopvolle aanvulling is in ons arsenaal tegen lastig behandelbare ziektes. Zo kan mRNA-technologie ­eindelijk het langverwachte malariavaccin opleveren of helpen om specifieke targets in kankercellen aan te vallen, zodat de op dit moment nog illussoire belofte van personalized medicine bewaarheid kan worden. In muizen is synthetisch mRNA al ­effectief tegen multiple sclerose.

Het is een mooi sprookje waarvan we vele lessen kunnen leren. De belangrijkste is wellicht dat standvastig fundamenteel onderzoek niet voor de eerste keer een oplossing levert voor een groot praktisch probleem. De doorlooptijd stelt echter eisen aan het ongeduld van publieke en private onderzoeksfinanciers en is een tikje langer dan de duur van een gemiddelde subsidie of kabinetsperiode.

Meer van Marcel Levi
covid-19
  • Marcel Levi

    Marcel Levi is internist, voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en hoogleraar geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.