Zo stoned als een garnaal
2 reactiesVakantie voorbij? Dan gaan we vrolijk weer thuis aan het werk. De overgang van vakantie naar het thuiswerken is niet groot als je je vakantie ook thuis hebt gevierd. In pyjama, op blote voeten, schuif ik om acht uur achter mijn bureau. Een beker koffie in de linkerhand, terwijl ik met de rechter mijn e-mailbox open. Hopelijk valt het mee. Om tien uur is pas de eerste zoom-meeting.
Plotseling realiseer ik me het historisch continuüm waarin ik mij als thuiswerker bevind. Thuiswerken deden veel mensen al vóór de coronacrisis. Door de pandemie zijn er miljoenen thuiswerkers bijgekomen. Velen gaan daar na de pandemie mee door. Is dat wel goed voor ons? De werkuren lijken zo rekbaar als elastiek geworden. Wat je overdag niet afkrijgt doe je gewoon 's avonds. Sommigen gaan zelfs door tot in de kleine uurtjes.
Als ik verder terugkijk in de tijd is het of die tijd heeft stilgestaan. In de 19de eeuw werd er al op grote schaal thuisgewerkt. Ook in de kleine uurtjes. Begin 20ste eeuw waren de omstandigheden voor thuiswerkers zo bar en boos dat de overheid er niet langer omheen kon. Bedrijfsartsen had je toen nog niet. Een driedelig overheidsrapport uit 1911 doet een boekje open over de 'toestanden' in de huisarbeid.[i] De arbeidsinspecteurs hebben hun werk grondig aangepakt! In deel 1, over voedings- en genotmiddelen, vind ik uitvoerige beschrijvingen van huisarbeid: het erwten lezen, cacaobonen uitzoeken, uitjesschillen, tabakstrippen, suikerwerk verpakken en … het garnalenpellen.
Garnalen, deze kleine tienpotige kreeftachtigen, staan hoog op het menu van onze cuisine nationale. Een garnalencocktail is een geliefd voorgerecht. De garnaal moet voor consumptie wel van zijn onverteerbare delen worden ontdaan. Het garnalenpellen komt na 1900 snel op. Het moet altijd vlug gebeuren om het bederf voor te zijn. U kunt het ook! Pak de garnaal bij kop en kont. Druk hem in elkaar. Draai bij de derde ‘schub’ het lijfje een kwartslag om. Trek de schubben van het lijf. Trek ten slotte de kop eraf. Klaar!
Het tijdstip van de vangst op de Noordzee bepaalt het uur waarop er gepeld wordt. Liefst in de nacht en vroege morgen, want dan kunnen de garnalen nog naar de restaurants worden gebracht om bij de lunch te worden genuttigd. In de havenplaatsen begint het pellen dan ook in het holst van de nacht. Onder grote tijdsdruk. Garnalenpellers gaan door tot ze stoned zijn. In de jaren 1909-1910 gaan de arbeidsinspecteurs op onderzoek in de havenplaatsen. Ze bezoeken Harderwijk, Volendam, Spaarndam, Huizen, Stad-Vollenhove, Kampen, Elburg, Zoutkamp, Brouwershaven, Stellendam, Arnemuiden en Scheveningen. Daar vindt het pellen plaats! Ze gaan huis aan huis. Ze rapporteren uitgebreid. Ze beschrijven schrijnende gevallen. Een voorbeeld.
Een weduwe van 75 jaren woont in zeer behoeftige omstandigheden met een dochter, die al jaren aan tuberculose lijdende is en daardoor veel te bed ligt. Zij krijgen f 2,50 bedeeling en versterkende middelen; bovendien van menschlievende notabelen twee dagen warm eten en des winters brandstof. Toch is de verdienste van het pellen zeer noodig. De oude vrouw kan het niet vlug, de dochter doet het niet veel, maar het meeste werk wordt gedaan door een elfjarig kleinkind, dat grootmoeder trouw komt helpen.
De conclusies van dit omvangrijke en gedetailleerde onderzoek liegen er niet om. Met het pellen is een kinderplaag in huis gekomen, die de jeugd der slachtoffers berooft van spel en vrijheid, van buitenlucht en voldoende nachtrust. In plaats daarvoor treedt gejaagd geestdodend werken in de benauwde atmosfeer der te kleine met vischlucht bezwangerde woonvertrekken. De kinderen en de vrouw worden mede aan het werk gezet, zeer dikwijls ten nadeele van de nachtrust, terwijl, wanneer schadelijke stoffen verwerkt worden, het geheele gezin den invloed daarvan ondervindt.
Wat nu? Er komen wel garnalenpelmachines, maar het huispellen is hardnekkig. Pas in 1990 wordt het verboden en mogen alleen nog in bedrijfsruimtes garnalen worden gepeld. Vanwege de kwaliteit en de hygiëne! Dat vinden veel visserijbedrijven te duur. Oplossing? Zoek lagelonenlanden waar ze wel mogen en willen pellen. Marokko blijkt de beste kandidaat. Vandaag de dag pellen duizenden Marokkaanse pelsters in hygiënische omstandigheden de Hollandse garnalen. Tot ze er stoned van zijn.[ii]
Het oude thuiswerken is weggereguleerd en weggemechaniseerd. Gewoon verboden. Met het nieuwe thuiswerken gaan we gewoon door. Ook al kun je daar ook stoned van worden.
Voetnoten
[i] Directie van den Arbeid. Onderzoekingen naar de toestanden in de Nederlandse Huisindustrie. Deel I Voedings- en genotmiddelen. ’s-Gravenhage: Ter Algemeene Landsdrukkerij, 1911.
[ii] Van Kooten en De Bie. 'Zo stoned als een garnaal'. Hilversum: Simplisties Verbond, 1975.
J. Hulshof
GGZ-arts, Wolfheze
De praktijk van het thuiswerken brengt wel met zich mee dat iedereen die moet thuiswerken voldoende zelfdiscipline moet kunnen opbrengen om het totale aantal uren thuiswerk plus werken op de arbeidsplek bij de werkgever niet substantieel meer te late...n worden dan in de tijd vóór de coronacrisis. Dat gevaar dreigt wel: in een uur thuiswerken verzetten de meeste mensen minder werk dan in een uur werken op de arbeidsplek bij de werkgever. Netto betekent dat meer uren per week maken. Thuis word je nu eenmaal vaak afgeleid door zaken waardoor je op je werk niet wordt afgeleid. Denk b.v. aan kleine kinderen die voortdurend je aandacht opeisen en die je uit je werkritme halen. Of je partner, die het wel handig vindt dat je tussen de bedrijven door thuis wat huiselijke taakjes op je zou kunnen nemen. Werkgevers moeten zich inspannen om zoveel mogelijk werken op de arbeidsplek bij de werkgever weer mogelijk te maken. Het gemis aan persoonlijk contact met je directe collega's en leidinggevenden kan veel mensen ook opbreken en kan demotiverend en vervreemdend gaan werken. Maar dat alles is toch van een andere orde dan de garnalenpellers van een eeuw geleden die geen andere keuze hadden. Anno nu hebben wij die keuze wel. Dialoog met de werkgever over een evenwichtige verdeling van thuis werken en werken op de werkplek bij de werkgever (met inachtneming van de corona-risico's) is de manier om daar uit te komen.
Siep de Groot
Huisarts, niet praktiserend, Eelderwolde
André, mooi stukje!
Helaas gaat de nijverheid thuis verloren. Mijn moeder naaide haar eigen jurken op de eettafel. We zaten met het hele gezin de garnalen op een krant te pellen, de pinda’ s te doppen en de dubbeltjes te tellen die mijn vader uit d...e collectebussen van een goed doel had gehaald en die in rolletjes teruggebracht dienden te worden.
Met mijn kleindochter van 10 jaar oud poetste ik een zilveren sigarendoos, die we vroeger zo vaak blinkend hadden gemaakt. Ik gaf haar na afloop 5 euro. Nog steeds, na jaren, neemt ze mij kwalijk dat ik haar niet meer heb betaald...............
Geestdodend werk in team- of gezinsverband zoals bij de Marokkanen kunnen soms aanleiding geven tot goede gesprekken, die heilzaam werken en een therapie kunnen zijn voor de geest.