Zieke schilders

Kunstschilder lijkt zo op het eerste gezicht niet echt een gezond beroep. Dat hangt samen met het beeld dat we van schilders hebben. Ze leven onregelmatig, drinken te veel, hebben vaak relatieproblemen, zitten voortdurend in geldnood. Hun gemoedstoestand schommelt tussen himmelhoch jauchzend en zum Tode betrübt. Het leven van een kunstenaar!

Voorbeelden van zieke schilders zijn er te over. Hun ziekten hadden grote invloed op hun werk. Je zou het in die zin dus beroepsziekten kunnen noemen! Vincent van Gogh was in zijn manische fases heel productief en kon in korte tijd wel honderd schilderijen maken. Frida Kahlo had als kind polio en kreeg later een ernstig ongeluk. Ze schilderde haar eigen leed dat ons nu surrealistisch aandoet. Henri Matisse was door complicaties na een operatie voor darmkanker lange tijd bedlegerig. Hij kon niet meer staand schilderen. Hij pakte de schaar en ging uit geverfd papier (papiers gouaches) allerlei vormen knippen. Claude Monet ging steeds waziger zien door cataract. De kleur van zijn doeken werden geler en donkerder. Het blauw verdween. De handen van Pierre-Auguste Renoir waren misvormd door reumatoïde artritis. Hij bond zijn penseel vast aan zijn pols en zijn palet aan zijn rolstoel. Zo kon hij blijven schilderen. Henri de Toulouse-Lautrec leed aan de erfelijke ziekte pycnodysostose en was daardoor misvormd en klein van stuk. Hij werkte bij voorkeur ’s nachts. Door syfilis en alcohol werd hij niet ouder dan 36 jaar.

Veel zieke schilders dus. Toch is er maar één schildersziekte. Ik bedoel de chronische toxische encefalopathie (CTE) die we sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw kennen. De ziekte heet ook wel OPS (organisch psychosyndroom). CTE komt vooral voor bij binnenschilders, verfspuiters, autospuiters, drukkers en woninginrichters. Bepaald geen kunstenaars. Toch is er wel degelijk een overeenkomst tussen de kunstschilder en de huisschilder. Beiden waren (en zijn soms nog) in hun werk blootgesteld aan vluchtige organische oplos- en reinigingsmiddelen zoals alcohol, aceton, benzeen, tolueen, xyleen, trichloorethyleen en methylisobutylketon. Die oplosmiddelen maken de verf smeerbaar. Je kunt er ook prima verf- en olieresten mee verwijderen. De damp of aërosoldruppeltjes adem je in. De moleculen gaan vlot door je bloed-hersenbarrière. Daar tasten ze de witte stof van je hersenen aan. Als je maar lang genoeg met die oplosmiddelen werkt, krijg je CTE. Symptomen van CTE zijn geheugenverlies, concentratiestoornissen, moeheid, somberheid en snel geïrriteerd zijn. Ja, CTE lijkt wel wat op korsakov. Gelukkig kunnen we CTE tegenwoordig eenvoudig voorkómen door het gebruik van verf op waterbasis.

Waarom vertel ik dit allemaal? Omdat de schildersziekte op 29 maart als een donderslag bij heldere hemel ineens in de actualiteit wordt gezet. Op die vrijdagmiddag verschijnt om precies 15.00 uur het volgende nieuwsbericht:

‘Slachtoffers van het OPS-syndroom, de zogenaamde ‘schildersziekte’, krijgen een eenmalige financiële tegemoetkoming van 20.730 euro. De ministerraad heeft hiermee ingestemd op voorstel van staatssecretaris Van Ark van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De Tweede Kamer heeft via een bijna Kamerbreed gesteunde motie om deze regeling verzocht.’

Waarom is dit zo bijzonder? Zonder dat er sprake is geweest van acties van sectoren, werknemers of de FNV komt de overheid hier eigener beweging over de brug. Des te meer opvallend omdat de overheid voor de schildersbranche geen aansprakelijkheid heeft vanuit een werkgeverschap. Bij chroom-6 (ministerie van Defensie en gemeente Tilburg) was dat wel heel duidelijk het geval.

Wat valt nog meer op? De schadeloosstelling is tot op de euro gelijk aan die voor asbestslachtoffers. In mijn blog van 1 maart had ik het over de schadeloosstelling voor mesothelioompatiënten. Conclusie: we hebben een lerende overheid. Maar we zijn er nog lang niet. Niet alleen voor asbest-, chroom-6- en CTE-slachtoffers, maar voor álle bewezen lijders aan beroepsziekten moet er een nationale schaderegeling komen. Gelukkig is er weer een stapje in die richting gezet.