Zeg dat het je spijt

Commissaris van de koning Jacques Tichelaar ging diep door het stof. Hij had spijt. Hij bood ‘nederige excuses’ aan. Maar het mocht niet baten; hij moest aftreden. De politiek is meedogenloos als ambtsdragers zijn uitgegleden.

Spijt wordt beschouwd als een nutteloze emotie. Het betreurde voorval ligt achter je. Je fout is niet meer ongedaan te maken. Als je anders had gehandeld, dan was het niet zo gelopen. Met de kennis van nu zou je het anders hebben gedaan. Heeft het zin om te zeggen dat het je spijt?

Het is niet altijd makkelijk om te erkennen dat je iets fout hebt gedaan. Het betekent gezichtsverlies. En het zet de deur open voor schadeclaims. Gehaaide politici als Rutte vermijden niet voor niets die gevaarlijke als-dan-vragen. Het zijn instinkers waarmee je ongewild je fouten toegeeft.

Spijt is meer dan alleen emotie. Het wijst ook op reflectie. Je hebt nagedacht, bent tot nieuwe inzichten gekomen. Je hebt van het voorval geleerd. Het had anders, beter gekund. Ook anderen kunnen van jouw fouten leren. Daarom is het goed als je jouw spijt naar buiten brengt. ‘Zeg dat het je spijt’, riep mijn moeder vroeger, als ik iets stouts had gedaan.

Jaarlijks krijgen zo’n 1000 Nederlandse artsen een tuchtklacht aan hun broek. Zo’n 400 van hen moeten naar een zitting van een tuchtcollege om verantwoording af te leggen. Moet je dan ook je spijt betuigen? Alleen als je zelf vindt dat je het anders of beter had kunnen doen. Maar is spijt betuigen niet zoiets als schuld bekennen, de strop om je eigen nek hangen? Ja edelachtbaar college, ik heb het fout gedaan, veroordeelt u mij maar?

Het zit anders. Het gaat in de tuchtrechtspraak om feiten: wat is er precies gebeurd? Maar het gaat ook om reflectie: begrijpt de beklaagde dokter de emoties, het gegriefd-zijn van klager? Ga je het voortaan anders doen? Jij krijgt het laatste woord. Dat is ook je laatste kans om je spijt te betuigen. En daarmee inzicht in je eigen handelen te tonen. Weegt dat mee bij de oordeelsvorming? Bij de op te leggen maatregel? Alles wat geschreven en gezegd is, kan meewegen. Het betuigen van spijt werkt nooit in je nadeel. Het wordt niet gezien als schuldbekentenis, maar als zelfreflectie. Volgende keer beter! Grijp die kans en zeg het.

Spijt kan een zinvolle en vooral een leerzame emotie zijn. Dokters kunnen iets leren van Michail Timofejevitsj Kalashnikov. Deze Russische tankcommandant ontwikkelde op 27-jarige leeftijd een automatisch geweer: de Avtomat Kalasjnikova, kortweg AK-47. In 1949 voerde het Rode Leger dit wapen in. De Sovjet-Unie leverde het aan bevrijdingsbewegingen. Kalashnikov werd voor zijn uitvinding overladen met onderscheidingen.

Op oudere leeftijd begon zijn geweten te knagen. Zijn uitvinding was een instrument in handen van terroristen geworden. Die misbruiken het meedogenloos bij hun moorddadige aanslagen. Het woord spijt komt niet voor in het Handboek Terreur! Maar zo had Kalashnikov het niet bedoeld. Hij had de AK-47 ontworpen voor de verdediging van zijn vaderland. Hij kreeg spijt. Een half jaar voor zijn dood in 2013 schreef hij een brief aan de patriarch van de Russisch-orthodoxe kerk. De krant Izvestia heeft deze brief na zijn dood gepubliceerd. Kalashnikov schrijft dat hij lijdt aan geestelijke pijn. ‘Als mijn geweer mensenlevens heeft geëist, kan het dan zijn dat ik, 93 jaar oud, een christen en orthodox gelovige, aan hun dood schuldig ben?’ De patriarch vindt dat Kalashnikov een voorbeeld van vaderlandsliefde is. En over het automatische geweer schrijft hij: ‘Als het wapen wordt gebruikt voor de verdediging van het vaderland, dan steunt de Kerk de makers en de gebruikers ervan’. Daar moest hij het mee doen.

Wat is het leerpunt voor dokters? Wij zijn beter af dan politici en militairen. Wij mogen leren van onze fouten zonder dat het ons meteen de professionele kop kost. Als we tijdig reflecteren op onze handelwijze kunnen we onszelf corrigeren en voorkómen dat we onszelf in de voet blijven schieten. Primum non nocere: dat geldt ook voor onszelf.