Wormen en maden

Voormalig premier Balkenende sprak graag over normen en waarden.[1] Iemand verbasterde dat opzettelijk tot wormen en maden. Ik vond dat wel grappig, want door deze woordspeling verandert ‘opbouw en zuiver’ in één klap tot ‘ontbinding en smerig’. Niks ten nadele van wormen en maden overigens. Ook zij zijn onmisbaar in het grote raderwerk Gods. Sommige van mijn beste vrienden zijn wormen, want ik heb een wormenhotel om groenteafval te composteren. Een aanrader!

Ik kwam hierop, toen ik nadacht over ethiek. Dankzij commentaar van Saskia Bolte, juriste van het OM, werd ik me bewust van een denkfout in een eerdere blog over overdaad aan zorgvuldigheid. Ik was daarin niet helder over het verschil tussen juridisch en ethisch. Juridisch is of het mag van de wet, ethisch of het mag van God, of het past bij je normen en waarden.

In dat blog besprak ik mijn bezwaar tegen de richtlijn Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis. In die richtlijn wordt altijd de betrokkenheid van twee psychiaters vereist. Een eis die de euthanasiecode en de wet niet stellen. Ik riep op om de code te volgen en niet de richtlijn. Ik had duidelijker moeten maken dat ik het onethisch vind om de richtlijn te volgen, omdat het niet bijdraagt aan de zorgvuldigheid, maar dat een richtlijn wel degelijk juridische zeggenschap heeft. Daar mag je van afwijken, maar dan moet je dat motiveren. Ikzelf niet, omdat als ik euthanasie verleen er altijd twee psychiaters betrokken zijn (de second-opinionpsychiater en ikzelf). Maar een huisarts die mijn oproep volgt, wel. De toetsingscommissies euthanasie zullen hem daar niet om vragen, want die volgen de code. Maar een tuchtrechter kan daar wel om vragen.² Ik weet niet of die er genoegen mee neemt als je zegt dat je de euthanasiecode hebt gevolgd. Als dat niet zo is, kun je zeggen dat de waarheid in het midden ligt, maar ook dat zul je moeten toelichten. Ik bedoel daarmee dat zorgvuldigheid het grootst is bij optimale zekerheid en niet bij maximale zekerheid. Dit komt door het no-free-lunchfenomeen, een begrip dat ik leerde kennen in de beleggingswereld. Alles heeft zijn prijs. Als je je kans op winst vergroot, vergroot je ook je kans op verlies. Voor de geneeskunde betekent dit dat als je elk risico op een fout wilt voorkomen je weer andere fouten maakt. Optimaal en niet maximaal. Ons brein kan daar moeilijk mee omgaan.³ Vandaar de bureaucratie.

Als het om euthanasie bij psychische aandoeningen gaat, wil je absoluut zeker weten dat je niet iemand euthanasie verleent die nog een goed leven zou kunnen hebben. Een begrijpelijke wens, maar alleen haalbaar door nooit euthanasie te verlenen. Die keus is ethisch verdedigbaar (en juridisch zeker mogelijk), maar een gevolg is dat er dan ook mensen zullen zijn die eindeloos ondraaglijk lijden of suïcide plegen.

Het gaat om sensitiviteit en specificiteit. Hoge sensitiviteit betekent dat je geen enkele kans mist. Hoge specificiteit betekent dat je ook goed bent in het vaststellen van de afwezigheid van een kans. Liefst wil je allebei, maar het verhogen van de een verlaagt de ander. Vandaar dat de waarheid in het midden ligt. Dat juiste midden vinden is een eindeloze zoektocht, die wijsheid en soms eigenwijsheid vraagt.

Van wormen en maden naar specificiteit en sensitiviteit. Dat kan!

Voetnoten

1. Zie ook ‘Wormen in Naarden’ van Koot en Bie
2. De kans dat het voor de tuchtrechter komt is miniem, maar theoretisch kan het.
3. Mensen met allergie voor onvolkomenheid, dus met OCD al helemaal niet.

Praten over zelfmoordgedachten kan anoniem via de chat op 113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.